Odpowiedzialność OC ubezpieczyciela w razie zwolnienia z długu sprawcy wypadku przez poszkodowanego
Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (art. 822 k.c.)
Powódka zrzekła się wszelkich roszczeń o charakterze pieniężnym mocą ugody, w tym roszczeń dochodzonych w niniejszej sprawie. Zrzeczenie się roszczenia jest oświadczeniem woli, zgodnie z którym powód rezygnuje z dochodzonego roszczenia i uprawnia pozwanego do postawienia zarzutu, że roszczenie powoda w takim zakresie w jakim się go zrzekł wygasło, tzn. przestało istnieć. Powyższe wywołuje bezpośredni skutek na odpowiedzialność ubezpieczyciela – pozwanego w niniejszej sprawie.
W dacie zdarzenia obowiązywała ustawa z dnia z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2013 roku, poz. 392 ze zm.). Mając na uwadze treść art. 34 ust. 1 i art. 36 ust. 1 tej ustawy stwierdzić należy, że istota ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego lub kierującego pojazdem mechanicznym za szkodę powstałą w związku z ruchem tego pojazdu sprowadza się do tego, że z ubezpieczenia OC przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia oraz do tego, że odszkodowanie przysługuje tylko w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej jednak do ustalonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej. Stąd też granice odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciela wyznaczają granice odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierowcy pojazdu.
Celem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (art. 822 kc) nie jest zwolnienie sprawcy szkody od odpowiedzialności, lecz zapewnienie poszkodowanemu wynagrodzenia szkód w drodze przejęcia przez zakład ubezpieczeń zobowiązań odszkodowawczych ubezpieczającego. Skoro jednak powódka zrzekła się roszczenia o charakterze pieniężnym (odszkodowawczego) wobec sprawcy szkody - przestało ono istnieć (wygasło). Ten materialnoprawny skutek zrzeczenia się roszczenia nie może pozostawać bez wpływu na odpowiedzialność cywilną ubezpieczyciela, który przecież odpowiada tylko w granicach odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody. Skoro sprawca szkody nie jest zobowiązany do jej naprawienia, to tym samym nie jest również zobowiązany ubezpieczyciel. Taki pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 11 października 1996 roku w sprawie I ACr 822/96 (OSA 1998/4/13, Lex nr 32834), który Sąd rozpoznający niniejszą sprawę podzielił mając na uwadze przedstawione wyżej, aktualne na datę zdarzenia, przepisy.
Wyrok SR w Przasnyszu z dnia 17 listopada 2014 r., I C 6/14
Standard: 8645 (pełna treść orzeczenia)
Umowa o zwolnienie z długu zawarta pomiędzy sprawcą wypadku komunikacyjnego a poszkodowanym nie zwalnia z odpowiedzialności ubezpieczyciela odpowiadającego z tytułu umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.
Kwalifikacja prawnomaterialna złożonego przez skarżących oświadczenia o zrzeczeniu się w stosunku do sprawcy szkody roszczeń pozostała co prawda poza oceną sądów obu instancji, skoro jednak Sąd Apelacyjny stwierdził, że zrzeczenie się roszczenia powoduje jego wygaśnięcie i „przerywa łącznik niezbędny dla wystąpienia odpowiedzialności ubezpieczyciela”, można przyjąć, że przez takie określenie skutku materialnoprawnego złożonego przez powodów oświadczenia miał na myśli wygaśnięcie zobowiązania sprawcy.
Wygaśnięcie zobowiązania jeśli nie jest wynikiem w szczególności spełnienia świadczenia, datio in solutum, potrącenia, odnowienia, złożenia do depozytu sądowego, następuje jeszcze przez zwolnienie z długu. Nawet jednak poczytanie oświadczenia powodów za skutecznie dokonane zwolnienie sprawcy szkody z długu, a więc za czynność prawną o tak daleko idących następstwach w postaci wygaszenia zobowiązania sprawcy, nie uzasadniało przyjęcia, że czynność ta wpłynęła na zobowiązanie ubezpieczyciela, jego byt i zakres, a to wobec treści art. 373 KC. Tym samym art. 373 KC dostarcza argumentu, że zasada akcesoryjności zobowiązania ubezpieczyciela z umowy OC ma ograniczony zasięg czasowy, nie obejmuje okresu po powstaniu zobowiązania, a dotyczy jedynie chwili powstania zobowiązania.
Do innego wniosku nie prowadzi też próba zakwalifikowania oświadczenia skarżących jako pactum de petendo. Jest to również umowa, która, mimo że nie prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania, w praktycznych skutkach zbliża się do zwolnienia z długu. Mocą takiej umowy wierzyciel zobowiązuje się do niedochodzenia roszczeń wobec dłużnika, przez oznaczony czas lub w ogóle. Biorąc jednak pod uwagę, że nawet definitywna rezygnacja z realizacji przysługującego roszczenia nie powoduje wygaśnięcia długu sprawcy, nie ma podstawy do wnioskowania o oddziaływaniu takiej umowy na obowiązek ubezpieczyciela świadczenia i rozmiar tego świadczenia.
Na rzecz ograniczonego czasowego zakresu akcesoryjności zobowiązania ubezpieczyciela przy umowie OC przemawiają nie tylko argumenty wynikłe z odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu cywilnego o zobowiązaniach solidarnych, w okolicznościach sprawy art. 373 KC. Argumentu natury systemowej dostarcza uregulowanie ujęte w art. 879 § 1 KC dotyczące sytuacji prawnej poręczyciela. Powołany przepis wyraża zasadę akcesoryjności poręczenia i przesądza, że zakres długu poręczyciela jest wyznaczany przez zakres zabezpieczonego tym poręczeniem długu głównego. Nieograniczona zatem czasowo akcesoryjność ma więc tu wyraźną podstawę prawną, gdy tymczasem w odniesieniu do sytuacji prawnej ubezpieczyciela takiego uregulowania brak; pozwala to wnioskować o zamiarze ustawodawcy odmiennego uregulowania tej sytuacji. Wreszcie, za ograniczoną czasowo akcesoryjnością zobowiązania ubezpieczyciela z umowy OC w stosunku do odpowiedzialności sprawcy, ograniczoną do chwili powstania obowiązku świadczenia przemawiają argumenty wynikłe z funkcji ubezpieczenia OC. Uwzględnić bowiem trzeba, że funkcją tego ubezpieczenia nie jest wyłącznie ochrona ubezpieczonego przed koniecznością spełnienia świadczenia odszkodowawczego. Równoważnym celem takiej umowy jest ochrona osób poszkodowanych, tak więc tak ścisłe, jak przyjęły to Sądy, powiązanie roszczeń poszkodowanego do ubezpieczyciela i do ubezpieczonego, utrudniałoby realizację tego celu.
Wyrok SN z dnia 30 maja 2014 r., III CSK 224/13
Standard: 16734 (pełna treść orzeczenia)