Używanie i czerpanie pożytków z zatrzymanej rzeczy, wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy

Czy uprawniony do zatrzymania rzeczy (art. 461 § 1 k.c.) jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z niej i pobieranie pożytków. Problem ten został jednak już od lat rozwiązany w jednolity w tej mierze orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. W sprawie IIICZP 75/77 Sąd Najwyższy stwierdził że prawo zatrzymania stanowi jedynie określony sposób zabezpieczenia poniesionych na rzecz wydatków (przez wstrzymanie się od jej wydania do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia zwrotu tych wydatków), nie pozbawia jednak właściciela prawa żądania wydania rzeczy ani egzekwowania orzeczonego w wyroku obowiązku jej wydania za zwrotem wydatków, jak również nie uprawnia posiadacza (któremu przysługuje prawo zatrzymania) do korzystania z rzeczy właściciela.

Ustawa nie przewiduje dla posiadacza rzeczy, któremu przysługuje prawo zatrzymania i który zgłosił ten zarzut w procesie o wydanie rzeczy, prawa jej posiadania i korzystania z niej, prawo zatrzymania ogranicza się bowiem jedynie do wstrzymania się ze spełnieniem świadczenia należnego wierzycielowi aż do zaspokojenia przez wierzyciela własnej pretensji dłużnika. Żadne dalej idące uprawnienia nie są z prawem zatrzymania związane. Podobnie w sprawie IVCK 103/05 Sąd Najwyższy stwierdził osoba wykonująca prawo zatrzymania nie ma uprawnienia do używania zatrzymanej rzeczy i czerpania pożytków, tym samym posiadacz korzystający z cudzej rzeczy tylko na podstawie prawa zatrzymania jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z niej. Także w sprawie ICSK 184/09 .

Istota prawa zatrzymania, którego funkcją jest jedynie wywarcie presji na drugą stronę, aby wykonała swoje świadczenie, nie uzasadnia powstania dodatkowych korzyści w postaci czerpania pożytków z rzeczy.

Osoba wykonująca prawo zatrzymania nie jest uprawniona do używania zatrzymanej rzeczy i czerpania pożytków, tym samym posiadacz korzystający z cudzej rzeczy tylko na podstawie prawa zatrzymania jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z niej. Podobnie Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie IACa 900/12 Prawo zatrzymania realizuje się jedynie w celu zabezpieczenia wierzytelności, retencjonista nie może go zatem wykorzystywać w innym celu, w szczególności nie jest uprawniony do tego, aby bezpłatnie korzystać z zatrzymanej rzeczy.

Sytuacja była by jednak inna gdyby realizujący prawo zatrzymania nie był posiadaczem samoistnym rzeczy zatrzymanej lecz jej dzierżycielem . W sprawie IICSK 755/14 Sąd Najwyższy bowiem stwierdził co następuje . Art. 461 § 1 k.c. to przepis o charakterze zabezpieczającym interesy podmiotu zobowiązanego do wydania rzeczy, dający mu istotne uprawnienie o charakterze rzeczowym (ius retentionis) aż do chwili, w której interesy te nie zostaną zaspokojone (np. przez zapłatę, naprawienie szkody, zastosowanie innego zabezpieczenia). Sposób wykonania prawa zatrzymania musi umożliwiać zrealizowanie jego celu, którym jest skuteczne skłonienie właściciela rzeczy do wywiązania się przez niego z obowiązku świadczenia na rzecz uprawnionego i wtedy upadnie podstawa prawna do dalszego zatrzymywania rzeczy.

Prawo zatrzymania określone w art. 461 k.c. oznacza, że aż do rzeczywistego zaofiarowania przez właściciela zwrotu nakładów poczynionych na rzecz, zobowiązany do wydania rzeczy może ją zatrzymać (ius retentionis), ale nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy i pobieranie pożytków, jeżeli przez czas zatrzymania był dzierżycielem rzeczy (art. 338 k.c.). W sprawie tej Sąd Najwyższy analizując istotę prawa zatrzymania i dotychczasowe stanowisko Sądu Najwyższego stwierdził że przychyla się do utrwalonemu orzecznictwu Sądu Najwyższego w tym zakresie . Orzecznictwo to dotyczy jednak stanów faktycznych gdy zatrzymujący rzecz był jej posiadaczem samoistnym . Jednak w sytuacji jeżeli nie korzystał z rzeczy i nawet zachowując jej władztwo (corpus) manifestował wolę władania (animus) za kogo innego (dzierżenie) nie jest zobowiązany do wynagrodzenia z rzeczy . Dlatego w przedmiotowej sprawie kluczowe znaczenie miało stanowisko pozwanego i jego stosunek do zajmowanej nieruchomości . Pozwany w tym zakresie jednak zajmował stanowisko jednoznaczne i przesłuchiwany na rozprawie w dniu 13 kwietnia 2016 stwierdził „ myśmy się też uważali za właścicieli i nie widziałem potrzeby by te klucze oddać „ ( zeznanie k. 125 ) Zatem od czasu wydania poprzednich orzeczeń stan faktyczny i prawny w sprawie nie uległ zmianie i posiadanie spornej nieruchomości do daty wydania kluczy nie przekształciło się w dzierżenie w rozumieniu art. 338 kc.

Wyrok SO w Częstochowie z dnia 28 czerwca 2017r., VI Ca 431/17

Standard: 8256 (pełna treść orzeczenia)