Wydziedziczenie; przesłanki skutecznego wydziedziczenia

Wydziedziczenie jest wyrazem negatywnej oceny moralno-etycznej spadkobiercy ustawowego. U jego podstaw leży przekonanie, że członek najbliższej rodziny zmarłego, przejawiający wobec niego naganną postawę, o jakiej mowa w art.1008 k.c., nie powinien korzystać z przysporzenia spadkowego.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że wyłącznie do samego spadkodawcy należy ocena czy spadkobierca naruszył obowiązki wynikające ze stosunków rodzinnych, a sąd nie jest władny do zastępowania w tym zakresie samego spadkodawcy. Przeciwnie, z uwagi na przyjęty w prawie polskim system dziedziczenia, zapewniający małżonkowi i najbliższym krewnym zmarłego określony udział w majątku spadkowym, albo rekompensujący jego brak poprzez zachowek, spadkodawca nie ma pełnej swobody co do rozrządzeń testamentowych w tym znaczeniu, że pozbawienie członka najbliższej rodziny jakiejkolwiek korzyści płynącej ze spadkobrania może nastąpić wyłącznie poprzez wydziedziczenie i to w oparciu o limitowane ustawowo podstawy. Sąd jest zatem zobowiązany do zbadania czy istotnie podstawy takie wystąpiły.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 13 października 2017 r., V ACa 905/16

Standard: 10613 (pełna treść orzeczenia)

Wydziedziczenie to pozbawienie prawa do zachowku, regulowane przepisem art. 1008 k.c. Skarżący wprawdzie nie przywołują konkretnego paragrafu art. 1008 k.c., który stanowić miałby podstawę wydziedziczenia, ale z treści zarzutu wynika, że wskazują na postępowanie powódki uporczywie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 1008 § 1 k.c.) .

Warunkiem skutecznego wydziedziczenia jest wykazanie zaistnienia powołanej w testamencie przesłanki (tak SA w Poznaniu z wyroku z dnia 28 maja 2013r., I ACa 412/13).

Wskazana podstawa wydziedziczenia wymaga spełnienia łącznie kilku kryteriów: postępowanie obiektywnie ma być naganne, sprzeczne z wolą spadkodawcy, uporczywe, nie jednorazowe, a nadto powinno istnieć w dacie testowania.

Zgodnie podkreśla się w judykaturze, że instytucja zachowku służy urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec najbliższych. Innymi słowy na płaszczyźnie ustawy dostrzega się szczególną wartość w relacjach między najbliższymi członkami rodziny oraz powstające w związku z tym szczególnego rodzaju wzajemne obowiązki, zapewniając jednocześnie właściwe instrumenty ochrony.

Racje przemawiające za pewnym ograniczeniem skutków swobody testowania upadają, jeśli okaże się, że w realiach konkretnej sprawy ochrona udzielona na podstawie przepisów ustawy sprowadza się do ochrony więzi formalnej, która nie zrodziła żadnych wzajemnych stosunków tej natury, by można było mówić o nawiązaniu relacji istniejących zazwyczaj między najbliższymi członkami rodziny.

Wyrok SA w Łodzi z dnia 15 marca 2017 r., I ACa 1201/16

Standard: 10684 (pełna treść orzeczenia)