Wzbogacenie i zużycie świadczenia w kontekście art. 409 k.c.

Wygaśnięcie obowiązku zwrotu korzyści ze względu na to, że ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, ‎że nie jest już wzbogacony ma miejsce tylko wtedy, gdy zużycie korzyści nastąpiło w sposób bezproduktywny, konsumpcyjny, tj. gdy wzbogacony, w zamian ‎tej korzyści, nie uzyskał ani korzyści zastępczej ani zaoszczędzenia wydatku, ‎gdy wydatek miał miejsce tylko dlatego, że uprzednio uzyskał on korzyść, bez której nie poczyniłby tego wydatku. Jeżeli natomiast w zamian za zużytą korzyść wzbogacony uzyskał do swojego majątku jakąkolwiek inną korzyść majątkową ‎(np. mienie czy zwolnienie z długu, który w ten sposób spłacił), nie można uznać, ‎że nie jest już wzbogacony, w wyniku dokonania tego wydatku, w jego majątku pozostaje bowiem korzyść w postaci zwiększenia aktywów bądź zmniejszenia pasywów.

Wzbogacony nie odpowiada za przypadkową utratę przedmiotu wzbogacenia ani za takie jego zużycie, które definitywnie likwiduje wzbogacenie, czyli za zużycie bezproduktywne.

Odpadnięcie wzbogacenia następuje wyłącznie wtedy, gdy zużycie (utrata) korzyści nastąpiły bez surogatu i bez żadnej korzystnej zmiany w innej części majątku wzbogaconego, a zatem gdy nie ma różnicy między obecnym stanem majątku a stanem, który by istniał, gdyby nie doszło ‎do bezpodstawnego wzbogacenia (wyroki Sądu Najwyższego z 10 grudnia 1998 r., I CKN 918/97, z 21 kwietnia 2010 r., V CSK 320/09, z 2 lutego 2012 r., II CSK 670/11, z 5 września 2014 r., II CSK 779/13). 

Art. 409 k.c. jako wyjątek od przewidzianego w art. 405 k.c. obowiązku zwrotu nienależnie uzyskanej korzyści nie może być wykładany rozszerzająco (wyrok SN z 12 marca 2010 r., II PK 272/09).

Wyrok SN z dnia 23 maja 2024 r., II CSKP 2019/22

Standard: 88493 (pełna treść orzeczenia)

Przesłanka powinności liczenia się z obowiązkiem zwrotu uzyskanej korzyści (stojąca na przeszkodzie wygaśnięciu zobowiązania) występuje wtedy, gdy wzbogacony wyzbył się korzyści w sposób bezproduktywny, a więc gdy nie jest już wzbogacony. Natomiast w sytuacji, gdy jest on nadal wzbogacony, zobowiązanie do wydania korzyści nie wygasa. Innymi słowy, gdy ten, kto korzyść uzyskał, jest nadal wzbogacony, zobowiązany jest do wydania korzyści lub zwrotu jej wartości bez względu na to, czy powinien był liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu.

Postanowienie SN z dnia 24 marca 2022 r., II PSK 294/21

Standard: 79642 (pełna treść orzeczenia)