Bezpodstawne wzbogacenie - charakterystyka, przesłanki

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Uzasadnieniem aksjologicznym dla instytucji, powstającego z mocy samego prawa, obowiązku restytucyjnego z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest zasada sprawiedliwości (słuszności). Nie chodzi tu jednak o zwrot korzyści według kryterium słuszności, ale według prawa. Należy bowiem pamiętać, że z uwagi na inne wartości chronione, w szczególności bezpieczeństwo obrotu, ustawodawca osadził instytucję bezpodstawnego wzbogacenia w określonych ramach prawnych, wprowadzając od niej wyjątki bądź warunkując jej urzeczywistnienie.

W judykaturze prezentowane jest jednolite stanowisko, że przesłankami zaktualizowania się obowiązku restytucyjnego, o jakim mowa w powołanym przepisie są: wzbogacenie, zubożenie, związek między wzbogaceniem a zubożeniem oraz brak podstawy prawnej wzbogacenia (tak np. SN w wyrokach z dnia 10 października 2014 r., III CSK 266/13; z dnia 6 listopada 2015 r., II CSK 870/14; z dnia 21 kwietnia 2016 r., III CSK 245/15).

Wyrok SN z dnia 28 marca 2019 r., I CSK 41/18

Standard: 36265 (pełna treść orzeczenia)

Do przesłanek bezpodstawnego wzbogacenia należy:

• wzbogacenie jednego podmiotu, mające wymiar majątkowy,
• zubożenie innego podmiotu kosztem wzbogacenia,
• zależność pomiędzy wzbogaceniem a zubożeniem stron tego samego przesunięcia majątkowego,
• brak podstawy prawnej wzbogacenia jakiegokolwiek rodzaju.

Wzbogacenie i zubożenie są współwystępującymi zjawiskami kauzalnymi; łączy je ta sama przyczyna.

Wyrok SN z dnia 8 marca 2018 r., II CSK 299/17

Standard: 15170 (pełna treść orzeczenia)