Strona podmiotowa przestępstwa wypadku (art. 177 k.k.)

Nie jest zatem możliwe przypisanie sprawstwa wypadku drogowego bez konkretnego i opartego na adekwatnym kontekście normatywnym ustalenia jak powinien zachować się modelowy kierowca w danych warunkach, by uniknąć stworzenia nieakceptowalnego, istotnego ryzyka, a następnie krytycznie zestawić to, co faktycznie miało miejsce, z tym modelowym przebiegiem zdarzenia. Nie jest wówczas wykluczone, że Sąd dojdzie do wniosku, że sposób zachowania kierującego był akceptowalny z punktu widzenia ogółu zasad ruchu drogowego, gdyż konkretny przebieg wypadku był na tyle nietypowy i mało prawdopodobny, że zobowiązanie kierującego do tak ostrożnej jazdy, by uniknąć tego konkretnego przebiegu zdarzenia stałoby w sprzeczności z istotą samego ruchu drogowego. Powyższa hipotetyczna konstatacja nie jest jednak możliwa bez precyzyjnego zrekonstruowania owego wymaganego regułami bezpieczeństwa zachowania. W perspektywie spojrzenia na sam ruch drogowy zawsze można powiedzieć, że kierujący mógł być bardziej ostrożny, ale od pewnego poziomu tego coraz bezpieczniejszego zachowania dochodziłoby do stawiania mu wymogów nieracjonalnych z punktu widzenia społecznego znaczenia i sensu ruchu pojazdów.

W przypadku przestępstw skutkowych, zwłaszcza gdy mają charakter nieumyślny, istnieje pokusa przypisania odpowiedzialności karnej temu, kto w jakikolwiek sposób w sensie mechanicznym (fizykalnym) przyczynił się do powstania skutku. Często odwraca się wówczas tok rozumowania i z faktu wystąpienia skutku wnioskuje się o tym, że ten, kto do skutku się przyczynił w sposób konieczny musiał naruszyć reguły ostrożności. Ciąży nad tym wnioskowaniem przyzwyczajenie do – wydawałoby się - zdroworozsądkowego myślenia kategoriami warunku sine qua non: skoro skutek nastąpił, to musiało dojść do takiego działania lub zaniechania, które było spowodowaniem tego skutku.

Tymczasem zasady odpowiedzialności karnej stawiają dodatkowe wymagania dla uznania winy za spowodowanie karalnego skutku, które wykraczają poza czysto mechaniczne ujęcie związku przyczynowego. Z jednej bowiem stron, nawet przy zachowaniu wszelkich reguł bezpieczeństwa, może nastąpić nieprzewidywalny zbieg okoliczności (przebieg przyczynowy), w tym zachowania innych osób, który w efekcie doprowadza do wystąpienia skutku. Z drugiej strony, w pewnych dziedzinach życia toleruje się pewien poziom ryzyka wystąpienia niepożądanych następstw, bo wprowadzenie zasad wykluczających wszelkie ryzyko sparaliżowałoby tę sferę życia społecznego.

Jedną z takich dziedzin nierozłącznie powiązanych z ryzykiem, jest ruch drogowy. Łączy się ona z przemieszczaniem się dużych mas, pozostających pod kontrolą bardzo wielu osób w zmieniających się stale układach odniesienia. Korzyści, jakie związane są z udziałem w ruchu drogowym, znacznie jednak przewyższają charakterystyczne dla ruchu drogowego immanentne ryzyko wydarzeń niepożądanych, zagrażających zarówno mieniu, jak i zdrowiu i życiu ludzi. W celu minimalizacji tego ryzyka wprowadza się określone reguły ostrożności obowiązujące wszystkich uczestników ruchu, co jednak nie oznacza, że ich przestrzeganie daje pełną gwarancję wyeliminowania wszelkich negatywnych skutków.

Winą obciążyć bowiem można wyłącznie tego, kto zachowując się według dopuszczalnych standardów postępowania, miał realną możliwość uniknięcia wypadku. Jeżeli wypadek nastąpiłby mimo potencjalnego zachowania wymaganych reguł ostrożności lub w wyniku zrealizowania się społecznie tolerowanego ryzyka w komunikacji, nie ma możliwości przypisania danej osobie odpowiedzialności karnej. Udział w ruchu drogowym, co do zasady dopuszczalny i stanowiący normalny element życia społecznego, nie może być obarczony nadmiernym ryzykiem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej dla osób w nim uczestniczących. Stąd, to na organach państwa sięgających po ius puniendi (prawo karania) ciąży obowiązek jasnego wskazania, w jaki sposób realistycznie należało zachować się w danych warunkach ruchu drogowego, mając na względzie dostępne dla uczestnika tego ruchu informacje w chwili czynu oraz dynamiczny przebieg zdarzeń.

Post factum łatwo jest tworzyć alternatywne wzorce prawidłowego postępowania, mając do dyspozycji wszystkie informacje uzyskane już po wystąpieniu niepożądanego skutku. Tymczasem rozpoznawalność ex ante treści obowiązujących norm prawnych, także tych określających sposób zachowania w ruchu drogowym, jest podstawowym wymogiem wynikającym z zasady państwa prawa.

Wyrok SN z dnia 20 października 2022 r., IV KK 341/21

Standard: 77165 (pełna treść orzeczenia)

Oskarżony jadąc poza terenem zabudowanym miał obowiązek jechać z prędkością do 90 km/h, a jadąc z prędkością większą niż dopuszczalna o 55 km/h, w ocenie Sądu umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym, gdyż miał przecież pełną świadomość w jakim terenie się znajduje i jaka obowiązuje tam prędkość. Ponadto oskarżony sam stwierdził, że jechał tamtędy pierwszy raz, więc tym bardziej, nie znając drogi nie powinien rozwijać nadmiernej prędkości.

Przekroczenie prędkości dopuszczalnej o około 55 km/h miało decydujący wpływ na zaistnienie i przebieg wypadku. Oskarżony kierujący samochodem osobowym miałby możliwość uniknięcia wypadku, gdyby jechał z prędkością nie większą od dopuszczalnej

Postanowienie SN z dnia 25 lutego 2021 r., III KK 386/20

Standard: 77168 (pełna treść orzeczenia)

Przestępstwa z art. 177 § 2 k.k., jest nieumyślne w znaczeniu art. 9 § 2 k.k., jednak naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu może nastąpić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Postanowienie SN z dnia 25 lutego 2021 r., III KK 386/20

Standard: 77170 (pełna treść orzeczenia)