Cofnięcie wniosku o emeryturę w postępowaniu przed sądem

W toku postępowania przez sądem, wywołanego odwołaniem się od decyzji emerytalnej, przed organem rentowym można cofnąć wniosek o emeryturę, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych może umorzyć postępowanie na skutek takiego cofnięcia wniosku. „Wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji. W razie wycofania wniosku postępowanie w sprawie świadczeń podlega umorzeniu” (art. 116 ust. 2 ustawy emerytalnej). Przepis powyższy nie określa organu, do którego miałoby być skierowane cofnięcie wniosku, w sytuacji kiedy wydano decyzje ,od której wniesiono odwołanie. Umieszczenie wspomnianej regulacji w ustawie emerytalnej wskazuje, że cofnięcie wniosku powinno być skierowane do organu rentowego. Wspomnieć wypada, że treść § 29 ust. 1 i 2 poprzednio obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U.1983.10.49 ze zm.), wspierała takie stanowisko.

Nie jest jasne czy samo umorzenie powoduje uchylenie decyzji, czy też potrzebne jest wyraźne uchylenie poprzez stwierdzenie np. - „uchyla decyzję i umarza postępowanie”.

Cofnięcie wniosku o emeryturę lub rentę ma zniweczyć to postępowanie, tak jakby wniosku nie było. Skoro tak to umorzenie na skutek cofnięcia wniosku o emeryturę powinno jednocześnie zawierać stwierdzenie o uchyleniu decyzji (o ile tak decyzja została już wydana). Wynika to z zasady instrumentalnego nakazu jeśli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą jej adresatom spowodować stan rzeczy S (osiągnąć cel C), to należy uznać za obowiązującą normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko, co jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania stanu rzeczy S (osiągnięcia celu C). Z drugiej strony uznawać można, że skoro w art. 116 ust. 2 ustawy emerytalnej nie mówi się o uchyleniu decyzji, to oznacza, że samo umorzenie zawiera w sobie uchylenie decyzji. Obydwa rozwiązania są uzasadnione regułą instrumentalnego nakazu z tym, że w wypadku wyraźnego uchylenia wskazuje się na potrzebę podjęcia określonego działania (oznajmienia), a w drugim - na konieczność swoistej interpretacji skutków (treści) decyzji o umorzeniu na skutek cofnięcia wniosku.

Skoro skutek jest taki sam, to przyjąć należy, że organ rentowy, dla jasności powinien wskazać wyraźnie, że uchyla decyzję.

W okolicznościach niniejszej sprawy decyzji umarzającej postępowanie (ze skutkiem uchylenia decyzji) nie można uznać, za uwzględniającą żądanie. Wniesienia odwołania w sprawie III U 49/16 Sądu Okręgowego w Suwałkach , zmierzało do zmiany decyzji przyznającej emeryturę, gdyż w przekonaniu strony wniosek nie został w pełni uwzględniony Wniosek emerytalny i odwołanie w sprawie III U 49/16 nie zmierzało do niewydania decyzji emerytalnej. Z tego względu nie miał zastosowania art. 477 13 § 1 k.p.c.

Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń stwierdził, że: w sytuacji gdy w toku postępowania zainicjowanego wniesieniem przez stronę odwołania, organ rentowy uchyli zaskarżoną decyzję, zachodzi podstawa do umorzenia postępowania sądowego w oparciu o art. 477 13 k.p.c., wobec braku przedmiotu odwołania - brak decyzji organu rentowego (post. SN 2012.03.13 II UK 314/11 LEX nr 1215150,). Postanowienie to wydane było jednak w odmiennym stanie faktycznym - decyzja dotycząca objęcia ubezpieczeniem została uchylona, co doprowadziło to stanu zgodnego z odwołaniem, czyli braku objęcia ubezpieczeniem. Natomiast w niniejszej sprawie nie można uznać że decyzja umarzająca postepowanie uwzględnia żądanie zawarte w odwołaniu. Zatem podstawą umorzenia postępowania w na skutek cofnięcia wniosku o emeryturę może być art. 355 § 1 k.p.c. Z tym, że cofnięcie takie staje się skuteczne po uprawomocnieniu się decyzji o umorzeniu postępowania przed organem rentowym. Dopiero wówczas postępowanie sądowe staje się bezprzedmiotowe.

Ze stwierdzeniem skuteczności cofnięcia wniosku o emeryturę należy poczekać do uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu postępowania. Dlatego z umorzeniem postępowania sądowego w sprawie z odwołania od decyzji emerytalnej należałoby poczekać do czasu uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu postępowania. Dopiero wówczas następuje skutek analogiczny do „zrzeczenia się roszczenia”. Nie ma tu oczywiście pełnej analogii, ponieważ cofnięcia wniosku o emeryturę nie należy traktować jako czynności prawa materialnego, lecz czynność procesową w postepowaniu administracyjnym.

Takie stanowisko uprawnia jednocześnie do stwierdzenia, że do dokonywania czynności o charakterze formalnym, a takim jest odwołanie oświadczenia o cofnięciu wniosku o emeryturę nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o wadach oświadczenia woli. Na gruncie postępowania cywilnego wyrażono też następujący pogląd: „Odwołalność czynności procesowych stron (uczestników postępowania) nie jest dowolna i wymaga wykazania przyczyn odwołania procesowego oświadczenia woli. Na ogół przyjmuje się, że wady woli przyjęte przez prawo materialne: błąd, podstęp, przymus psychiczny mogą uzasadniać odwołanie wadliwych procesowych oświadczeń woli.” (Tadeusz Żyznowski Komentarz do art.203 Kodeksu postępowania cywilnego. LEX). Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 11 lutego 2011 r., I CSK 252/10, Biul. SN 2011, nr 4, s. 10-11, LEX nr 821255: Wyrok ten dotyczył oświadczenia woli złożonego ze skutkami materialnymi obrębie prawa cywilnego.

Sąd Apelacyjny uznaje, że powyższy pogląd nie ma zastosowania do możliwości odwołania cofnięcia wniosku o emeryturę. Ocena czy cofnięcie wniosku spowodowane było błędem, podstępem, przymusem psychicznym, czy też z innych względów zasługujących na uwzględnienie powinna być przez organu rentowy rozpatrzona zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 7 k.p.a.: W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Za słuszny należało uznać interes H. K. (1) w uzyskaniu prawa do wypłaty emerytury. Zaistniała sytuacja spowodowała została niezdecydowaniem co do cofnięcia wniosku, a to wynikało z kolei z braku orientacji w sytuacji prawnej odnośnie wpływu ustalenia prawa do emerytury z ubezpieczenia powszechnego na wypłatę emerytury rolniczej. Nie ma żadnego powodu, za wyjątkiem możliwości szybszego uznania sprawy za załatwioną, aby odmówić ubezpieczonej prawa do odwołania cofnięcia wniosku przed uprawomocnieniem się decyzji o umorzeniu postępowania. Podkreślenia wymaga, że odwołanie oświadczenia o cofnięciu wniosku zmierzało do realizacji prawa nabytego z mocy ustawy.

W takiej sytuacji jak w niniejszej sprawie niepotrzebny jest nadmierny formalizm. Sąd Apelacyjny opowiada się za formalizmem, gdyż taki instrument pozwala na osiągnięcie jednego z celów prawa, to jest bezpieczeństwa obrotu. Nadto sprawiedliwość ma być osiągana przez formalne stosowanie prawa. Tego wymaga ustawodawca. Cel jakim jest bezpieczeństwo obrotu powinien, być jednak niekiedy równoważony przez materialną treść prawa, wyznaczaną zasadami sprawiedliwości.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego złożenie pisma o odwołaniu oświadczenia o cofnięcia wniosku powinno nastąpić bezpośrednio do organu rentowego. Tym niemniej skierowanie doręczenie takiego pisma do organu rentowemu za pośrednictwem jego pełnomocnika w okolicznościach sprawy było skuteczne. Wpłynęło w formie pisemnej do ZUS, w czasie kiedy sprawa z wniosku o emeryturę nie zostało jeszcze prawomocnie zakończona. Nie jest to sprzecznie z treścią art. 63 k.p.a.

Reasumując nie było potrzeby ustalania bardziej szczegółowych okoliczności faktycznych dotyczących sfery motywacyjnej cofnięcia wniosku o emeryturę i odwołania tego oświadczenia. Stąd nie uwzględniono wniosków dowodowych. Nie mogły zatem odnieść skutku zarzuty określone w punktach 2-4 apelacji. Generalnie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd pierwszej instancji nie naruszył art. 60, 61, 84, 88 k.c. Sąd Okręgowy nie stosował przepisów zawartych w tych artykułach. Ponadto mogą one mieć jedynie pomocnicze znaczenie przy rozstrzyganiu kwestii składania oświadczeń procesowych, dotyczących postępowania administracyjnego i cywilnego. W niniejszej sprawie nie ma mowy o „cofaniu” oświadczeń materialnoprawnych. Spór dotyczył oświadczeń procesowych o skutkach materialnych. Także złożenie pozwu ma skutki materialne (np. przerywa bieg przedawnienia), a mimo to nie uznaje takiej czynności za czynność prawa materialnego. Tak też było w niniejszej sprawie. Ubezpieczona nie składała oświadczeń materialnoprawnych. Oświadczenia te jedynie miały lub mogły mieć skutki materialne. Sąd Okręgowy słusznie wskazał, że sekwencja zdarzeń wskazuje, że motywacja cofnięcia wniosku o emeryturę mogła wynikać z błędnej informacji lub niezrozumienia informacji. Wprowadzające w błąd było pouczenie organu rentowego co do zbiegu świadczeń, zawarte w decyzji dotyczącej przyznania emerytury. Zasady, że w razie zbiegu wypłaca się jedno świadczenie, nie stosuje się do sytuacji zbiegu prawa do emerytury rolniczej z prawem do emerytury z FUS przyznanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej (33 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). W konsekwencji nie są zasadne zarzuty przedstawione w punktach 1, 7 i 8 apelacji.

Słusznie apelacja wskazuje na to, że niniejszej sprawie nie miał zastosowania art. 469 k.p.c. Mógł on mieć zastosowanie w sprawie III U 49/16. Cofnięcie wniosku o emeryturę nie jest także, co oczywiste, zrzeczeniem się prawa do emerytury.

Okoliczności te nie miały jednak decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, wobec stanowiska Sądu Apelacyjnego co do skuteczności odwołania oświadczenia o cofnięciu wniosku emerytalnego. Zgodzić należy się z apelacją, że umorzenie postępowania przez organ rentowy było prawidłowe, ale taki stan trwał do czasu odwołania oświadczenia o cofnięcia wniosku.

Wyrok SA w Białymstoku z dnia 7 czerwca 2017 r., III AUa 1052/16

Standard: 8166 (pełna treść orzeczenia)