Kryteria i podstawy oceny zasadności zastosowania kary porządkowej

Oceniając zasadność nałożenia kary porządkowej nie możemy zapomnieć o treści art. 111 kp. Zgodnie z jego treścią przy stosowaniu kary bierze się pod uwagę w szczególności rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych, stopień winy pracownika i jego dotychczasowy stosunek do pracy. Użyty w komentowanym przepisie zwrot "w szczególności" wskazuje na to, że wymienione swoiste dyrektywy stosowania kary mają charakter przykładowy.

Wina rozumiana jest jako niewłaściwy stosunek psychiczny pracownika do jego obowiązków. Ten subiektywny komponent odpowiedzialności porządkowej może występować, o czym już była mowa, w postaci zarówno winy umyślnej, jak i nieumyślnej. O pierwszej postaci winy można mówić zarówno wtedy, gdy pracownik ma bezpośredni zamiar naruszenia obowiązku, jak i wtedy, gdy, przewidując możliwość naruszenia obowiązku, na to się godzi (zamiar ewentualny). Natomiast nieumyślność polega na niedołożeniu przez pracownika wymaganej sumienności i staranności. Mówiąc w tym przypadku o stopniach winy, należy wyróżnić niedbalstwo i lekkomyślność. Niedbalstwo ma miejsce, gdy pracownik nie przewiduje możliwości naruszenia obowiązków, choć powinien i może to przewidzieć. Natomiast lekkomyślność odnosi się do przypadków, gdy pracownik przewiduje możliwość naruszenia swych obowiązków, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie.

Dyrektywa odnosząca się do dotychczasowej postawy w pracy nawiązuje do oceny pracownika z punktu widzenia wypełniania przez niego obowiązków w okresie poprzedzającym ukaranie. Natomiast dodatkowymi czynnikami uwzględnianymi przy wymierzaniu kary porządkowej mogą być: wiek pracownika, kwalifikacje, wykształcenie.

Wyrok SR w Toruniu z dnia 16 czerwca 2017 r., IV P 82/17

Standard: 32600 (pełna treść orzeczenia)

Oceny zasadności zastosowania kary należy dokonywać w świetle przepisu art. 108 kp – określającego podstawy do stosowania przez pracodawcę kary porządkowej oraz art. 111 kp, określającego kryteria karania pracownika.

Zgodnie z art. 108 § 1 kp za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować karę upomnienia, bądź karę nagany. Stosownie do powołanej normy prawnej podstawą do nałożenia kary porządkowej jest nieprzestrzeganie organizacji i porządku w procesie pracy, co należy rozumieć jako synonim naruszenia obowiązków pracowniczych. Jednym z obowiązków pracownika jest wykonywanie poleceń przełożonych dotyczących pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa pracy lub umową o pracę (art. 100§1 kp).

Stosownie do art. 111 kp przy zastosowaniu kary bierze się pod uwagę w szczególności rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych, stopień winy pracownika i jego dotychczasowy stosunek do pracy. Drugim zatem – obok wymienionego przez art. 108 §1 kp naruszenia obowiązków pracowniczych - warunkiem koniecznym odpowiedzialności porządkowej pracownika jest jego wina. Przyjmuje się, że przepis art. 108 § 1 kp ustanawia gradację kar porządkowych od najlżejszej – upomnienia, do najcięższej - nagany.

Pracodawca stosując kary porządkowe korzysta ze szczególnych uprawnień przyznanych mu ze względu na zachowanie porządku i organizacji pracy. O rodzaju kary, która ma być zastosowana, decyduje pracodawca, biorąc pod uwagę rodzaj przewinienia z uwzględnieniem kryteriów wskazanych przez powołany wyżej art. 111 kp. Kara porządkowa spełnia przede wszystkim funkcję represyjną. Poza tym ma ona również funkcję prewencyjną – groźba jej nałożenia zniechęca pracownika do naruszania obowiązków.

Podkreślić należy, że podobnie jak przy wypowiedzeniu, czy rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia, sąd bada zasadność nałożenia kary porządkowej w kontekście przyczyny sformułowanej przez pracodawcę w piśmie o nałożeniu kary. Pracodawca nie może w toku procesu powoływać się na dodatkowe okoliczności nie wskazane w zawiadomieniu o ukaraniu karą (wyrok SN z dnia 15 października 1999 r., I PKN 319/99, OSNAPiUS 2001, nr 5, poz. 152, wyrok SN z dnia 10 listopada 1998 r., I PKN 434/98 na gruncie badania zasadności przyczyn wypowiedzenia umowy).

Nieprzypadkowo ustawodawca nałożył na pracodawcę obowiązek wskazania rodzaju naruszenia obowiązków pracowniczych i datę tego naruszenia (art. 110 k.p.). Konstrukcja taka ma na celu ochronę pracownika przed arbitralnym zachowaniem się pracodawcy oraz umożliwienie pracownikowi ocenę słuszności nałożenia kary porządkowej i w tym kontekście rozważenie celowości kwestionowania jej w postępowaniu sądowym.

Wyrok SR w Elblągu z dnia 24 marca 2017 r., IV P 173/16

Standard: 7726 (pełna treść orzeczenia)