Konieczność ograniczenia w demokratycznym państwie

W orzecznictwie i piśmiennictwie przyjęto, że przydatność, niezbędność oraz proporcjonalność sensu stricto, zawierają się w pojęciu „konieczności” i w tym zakresie zachodzi zbieżność art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Należy jednak podkreślić, że wymóg konieczność ograniczeń praw i wolności – w przyjętym art. w wyrokach o sygn. K 11/94 oraz sygn. P 2/98 rozumieniu – został wpisany w treść art. 31 ust. 3 Konstytucji wspólnie z dwoma innymi wymogami ograniczeń praw i wolności, a mianowicie: nakazem ustawowej formy ograniczenia oraz zakazem naruszenia istoty prawa lub wolności. Wymóg konieczności został zarazem powiązany z pojęciem demokratycznego państwa prawa i ochroną enumeratywnie wskazanych wartości konstytucyjnych.

Zgodnie z wymogiem niezbędności prawodawca może ustanowić jedynie takie ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności, które są niezbędne w demokratycznym państwie prawa dla ochrony wartości wymienionych enumeratywnie w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Innymi słowy, niezbędność rozstrzyga o tym, że ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego, ochrony środowiska, ochrony zdrowia i moralności publicznej albo ochrony praw i wolności nie da się in concreto osiągnąć bez wprowadzenia ograniczeń praw i wolności.

Wyrok TK z dnia 25 lipca 2013 r., P 56/11, OTK-A 2013/6/85, Dz.U.2013/1003

Standard: 1014 (pełna treść orzeczenia)

Stwierdzenie, że ograniczenia mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie nakazuje rozważyć: czy wprowadzona regulacja jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków; czy regulacja ta jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego, z którym jest połączona; czy efekty wprowadzonej regulacji pozostają w proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela (zob. np. orzeczenie TK z 26 kwietnia 1995 r., sygn. K 11/94, OTK w 1995 r., cz. I, poz. 12 oraz wyroki TK z: 28 czerwca 2000 r., sygn. K 34/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 142; 24 marca 2003 r., sygn. P 14/01, OTK ZU nr 3/A/2003, poz. 22; 6 marca 2007 r., sygn. SK 54/06, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 23. Zob. także K. Wójtowicz: Zasada proporcjonalności jako wyznacznik konstytucyjności norm [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2006, s. 265 i n.; K. Wojtyczek, Zasada proporcjonalności jako granica prawa do karania, CPKiNP z. 2/1999, s. 33 i n.).

Wyrok TK z dnia 10 grudnia 2012 r., K 25/11, OTK-A 2012/11/132, Dz.U.2012/1426

Standard: 1015 (pełna treść orzeczenia)

Trybunał podkreślał w swoich orzeczeniach, że wynikająca z art. 31 ust. 3 Konstytucji zasada proporcjonalności jest ściśle związana z wyrażoną w tym przepisie konstytucyjnym "koniecznością" ograniczenia w zakresie korzystania z prawa lub wolności konstytucyjnej, jako zasadniczą, funkcjonalną przesłanką wspomnianego ograniczenia, która winna być odczytywana jako zakaz nadmiernego ograniczenia prawa lub wolności. Odwołując się do utrwalonej linii orzeczniczej Trybunału, Trybunał w wyroku z 11 października 2011 r., sygn. P 18/09 (OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 81) stwierdził między innymi, że "istota zasady proporcjonalności określona w szczególności przez «konieczność» ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw, o której mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji zawiera w sobie dyrektywy niezbędności, przydatności i proporcjonalności sensu stricto wprowadzonych ograniczeń. Ustalenie, czy powyższe wymogi są spełnione, wymaga analizy każdej konkretnej regulacji ograniczającej prawa lub wolności, przez skonfrontowanie wartości i dóbr chronionych w danej regulacji z tymi wartościami i dobrami, które podlegają ograniczeniu; wymaga również oceny metody regulacji prawnej (por. np. wyroki: z 27 kwietnia 1999 r., sygn. P 7/98, OTK ZU nr 4/1999, poz. 72; z 14 czerwca 2004 r., sygn. SK 21/03, OTK ZU nr 6/A/2004, poz. 56; z 8 lipca 2008 r., sygn. K 46/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 104)".

Wyrok TK z dnia 15 maja 2012 r., P 11/10, OTK-A 2012/5/50, Dz.U.2012/578

Standard: 1016 (pełna treść orzeczenia)