Seksualne wykorzystanie małoletniego poprzez nadużycie zaufania lub w zamian korzyści (art. 199 § 3 k.k.)

Pomimo użycia w art. 199 § 3 k.k. znamienia „małoletni”, rzeczywisty obszar penalizacji wyznaczony tym przepisem dotyczy wyłącznie tych małoletnich, którzy ukończyli lat 15, ale nie ukończyli lat 18. Do takiej konstatacji prowadzi zestawienie tego przepisu z treścią art. 200 § 1 k.k., który penalizuje, i to bez wyjątku, każde obcowanie płciowe z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszczenie się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadzenie jej do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, a zatem obejmuje także czynności opisane w art. 199 § 3 k.k. i bez znaczenie jest to, czy sprawca czyni to nadużywając zaufania lub udzielając w zamian korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy.

Co istotne, art. 200 § 1 k.k. przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności od 2 do 10 lat pozbawienia wolności, a więc o wiele surowsze aniżeli zagrożenie przewidziane w przypadku czynu zabronionego z art. 199 § 3 k.k. (od 3 miesięcy do 5 lat). Dlatego też art. 200 § 1 k.k. wyłącza stosowanie art. 199 § 3 k.k. w zakresie małoletnich poniżej lat 15. Pogląd ten, który podziela Sąd Apelacyjny, jest powszechnie akceptowany w orzecznictwie i piśmiennictwie (por. postanowienie SN z dnia 2 czerwca 2010 r., V KK 369/09)

Wyrok SA w Poznaniu z dnia 22 grudnia 2021 r., II AKa 214/21

Standard: 76905 (pełna treść orzeczenia)

Stosownie do art. 199 § 3 k.k. surowszej karze (tj. od 3 miesięcy do lat 5) podlega ten sprawca, który obcuje płciowo z małoletnim lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej albo doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, nadużywając zaufania lub udzielając w zamian korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy. Jak podniósł SN w postanowieniu z dnia 2 czerwca 2010 r. (V KK 369/09, OSNKW 2010, nr 9, poz. 80) o doprowadzeniu, o którym mowa w art. 199 § 3 k.k., można mówić jedynie wtedy, gdy zachowanie sprawcy, odpowiadające znamionom określonym w tym przepisie (nadużycie zaufania lub udzielenie korzyści majątkowej lub osobistej, albo jej obietnicy), było wyłącznym powodem, dla którego małoletni wyraził zgodę na obcowanie płciowe lub na poddanie się innej czynności seksualnej albo na wykonanie takiej czynności.

Przepis art. 199 § 3 został zmieniony ustawą z dnia 4 kwietnia 2014 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Rozszerzono zakres znamion czasownikowych poprzez uwzględnienie obcowania płciowego i dopuszczenia się wobec małoletniego innych czynności seksualnych. Pierwotnie przepis ten posługiwał się jedynie znamieniem „doprowadza” („do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności”) co - stosownie do poglądów doktryny i judykatury - oznaczało, że penalizacją nie były objęte sytuacje, w których propozycja kontaktów seksualnych wychodziła od małoletniego (por. postanowienie SN z dnia 2 czerwca 2010 r., V KK 369/09, OSNKW 210, nr 9, poz. 80).

Aktualne brzmienie przepisu art. 199 § 3 uniezależnia odpowiedzialność karną od tego, z czyjej inicjatywy doszło do obcowania płciowego z małoletnim lub dopuszczenia się wobec niego innej czynności seksualnej bądź też doprowadzenia go do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania. O ile więc na gruncie art. 199 § 3 k.k. obowiązującego w okresie od 26 września 2005 r. do 25 maja 2014 r. karalne było doprowadzenie małoletniego do obcowania płciowego w sytuacji, gdy sprawca udzielał pokrzywdzonemu korzyści majątkowej, rozumiane zgodnie z wykładnią zaprezentowaną przez Sąd Najwyższy w wyżej zacytowanym orzeczeniu w ten sposób, że zachowanie sprawcy, polegające na udzieleniu korzyści majątkowej lub osobistej, albo jej obietnicy, było wyłącznym powodem, dla którego małoletni wyraził zgodę na obcowanie płciowe, o tyle na gruncie analizowanego przepisu w brzmieniu obowiązującym od dnia 26 maja 2014r. karalne jest już samo obcowanie płciowe z małoletnim w zamian, za które sprawca udziela korzyści majątkowej lub osobistej, albo jej obietnicy. Udzielenie korzyści za obcowanie płciowe nie warunkuje więc samego obcowania, korzyść taka nie musi być zapowiedziana przez sprawcę i stanowić powód, dla którego pokrzywdzony wyraził zgodę na obcowanie.

Zachowanie oskarżonego może być więc rozważane na gruncie art. 199 § 3 k.k. w brzmieniu sprzed 26 maja 2014 r., gdyż ustawa obowiązująca w dacie orzekania, uniezależniająca karalność od tego z czyjej inicjatywy doszło do obcowania płciowego z małoletnim, jest niewątpliwe surowsza, niż przepis art. 199 § 3 k.k. w brzmieniu, w którym zakresem czynności sprawczych obejmował jedynie doprowadzenie do obcowania płciowego. Przypisanie oskarżonemu sprawstwa analizowanego przestępstwa będzie więc możliwe tylko jeżeli zostanie udowodnione, że Z. K. uzależniał poddanie się przez pokrzywdzonego obcowaniu płciowemu od korzyści majątkowej lub osobistej, albo jej obietnicy. Poza zakresem penalizacji (niezależnie od ich moralnej naganności) pozostaną natomiast te przypadki obcowania płciowego między oskarżonym a pokrzywdzonym, co do których korzyść, mimo że udzielona, nie była wyłącznym powodem, dla którego pokrzywdzony wyraził zgodę na obcowanie płciowe.

Wyrok SA w Katowicach z dnia 1 grudnia 2016 r., II AKa 458/16

Standard: 7644 (pełna treść orzeczenia)