Prawa i wolności osób prawnych

Trudno wykluczyć możliwość zastosowania przepisu art. 32 Konstytucji do innych podmiotów niż osoby fizyczne. Nierówne traktowanie określonych kategorii osób może mieć miejsce zarówno w przypadku osób fizycznych, jak i względem innych podmiotów, i to zarówno w porównaniu z sytuacją innych osób prawnych (jednostek organizacyjnych ), a czasem również osób fizycznych. Istotnym kryterium nie jest i nie może być w takim przypadku wyłącznie konstrukcja podmiotowości prawnej. Wypada zaznaczyć, że np. tak szczególny instrument kontroli konstytucyjności, jakim jest skarga konstytucyjna, może być co do zasady wnoszony do TK również przez osoby prawne. Jest to zarówno ustalone stanowisko doktryny (zob. np. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński: Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 157 i n.), jak i dotychczasowego orzecznictwa TK (por. np. wyrok TK z 8 czerwca 1999 r., SK 12/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 96). Trudno zgodzić się z tezą, że inne poza osobami fizycznymi podmioty nie są objęte konstytucyjną ochroną w zakresie podstawowych praw i wolności, ze względu na formalny argument - to jest usytuowanie pewnych przepisów w określonym tytule Konstytucji. Wniosku takiego nie może uzasadniać literalne brzmienie Konstytucji, skoro mogłoby to prowadzić do rezultatów w istocie nie dających się pogodzić z podstawowymi zasadami Konstytucji.

Na rzecz przyjętego stanowiska przemawia mocno argument, że większość konstytucyjnych praw podmiotowych może być odniesiona zarówno do osób fizycznych, jak i osób prawnych. Jedynie niektóre spośród nich - bez wątpliwości - dotyczą wyłącznie osób fizycznych, ewentualnie tylko osób prawnych (por. J. Trzciński, Zakres podmiotowy i podstawa skargi konstytucyjnej, w: tenże (red.), Skarga konstytucyjna, Warszawa 2000, s. 49).

Należy podkreślić, że pojęcie "podmiotu" może się w pewnym stopniu różnić na gruncie poszczególnych gałęzi prawa. Nie może jednak budzić wątpliwości, że najbardziej uniwersalny charakter mają w tym zakresie regulacje prawa cywilnego, przyjmujące dychotomiczny podział podmiotów na osoby fizyczne i prawne. Status podmiotowy jednostki na gruncie prawa cywilnego będzie więc co do zasady relewantny również przy ocenie zakresu podmiotowego zastosowania konstytucyjnych praw i wolności. Uzasadnienia będzie wymagała odmowa uznania osoby prawnej za podmiot określonego prawa konstytucyjnego, a nie odwrotnie, a więc przypisanie osobie prawnej danego prawa lub wolności.

Pojęcie podmiotowości przyjęte w prawie powszechnym nie wyczerpuje jednak zakresu podmiotowego przyjętego na gruncie norm konstytucyjnych. Interpretacja tych norm musi bowiem uwzględniać autonomiczny charakter pojęć konstytucyjnych, co oznacza że niektóre gwarancje konstytucyjne będą odnoszone niekiedy również do tego rodzaju jednostek organizacyjnych lub instytucji, które nie dysponują przymiotem osobowości prawnej, poprzez swą aktywność urzeczywistniają jednak określone prawa i wolności konstytucyjne (np. nie zarejestrowana partia polityczna).

Wyrok TK z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01, OTK-A 2002/3/28, Dz.U.2002/78/713

Standard: 972 (pełna treść orzeczenia)