Zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności; uchylenie immunitetu

Ocena dokonywana przez sąd w postępowaniu w przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, ograniczona jest co do zasady, do zbadania słuszności twierdzeń wnioskodawcy ‎ w oparciu o przedstawiony wraz z wnioskiem materiał dowodowy, a zatem do stwierdzenia czy zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Dokonywane przez sąd ustalenia w tym zakresie nie mogą wykraczać poza granicę zakreśloną przepisem art. 80 § 2c u.s.p. Innymi słowy rzeczą oskarżyciela, a nie sądu jest formułowanie oraz wykazywanie przesłanek uzasadniających zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, toteż oskarżyciela – a nie sąd dyscyplinarny – obciąża powinność gromadzenia ‎i prowadzenia wszystkich niezbędnych w sprawie dowodów, uzasadniających ‎w pełni podejrzenie popełnienia przez sędziego przestępstwa (zob. postanowienie SN z dnia 12 czerwca 2003 roku, SNO 29/03; uchwała SN z dnia 24 października 2014 roku, SNO 43/14). Nie ma innych przepisów, które pozwalałyby na procesową identyfikację zachowania zarzucanego określonej osobie – sędziemu przez oskarżyciela prywatnego lub subsydiarnego w postępowaniu przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej. Jedynie zatem przez pryzmat realizacji przepisów dotyczących wymogów aktu oskarżenia, zarówno w płaszczyźnie formalnej, jak i merytorycznej, możliwa jest ocena wniosku o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, w kontekście przesłanki wymienionej w art. 80 § 2c u.s.p.

Postanowienie SN z dnia 23 sierpnia 2024 r., II ZO 59/23

Standard: 86195 (pełna treść orzeczenia)

Postępowanie w przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej nie jest ani postępowaniem dyscyplinarnym ani postępowaniem karnym, lecz postępowaniem incydentalnym, mającym zakotwiczenie w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm. - dalej powoływana jako Konstytucja RP), którego celem jest rozważenie, czy powołany we wniosku o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej za konkretne wskazane przestępstwo zgromadzony dotąd w sprawie materiał dowodowy, dostatecznie uzasadnia podejrzenie popełnienia przez niego tego przestępstwa (por. uchwały Sądu Najwyższego: z 27 maja 2009 r, sygn. akt I KZP 5/09; z 9 października 2009 r., sygn. akt SNO 68/09).

Jednolite jest również stanowisko Sądu Najwyższego co do tego, że zgoda na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego w żaden sposób nie przesądza rozstrzygnięcia co do popełnienia przez niego zarzucanego mu czynu. Celem postępowania o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej nie jest bowiem przesądzenie o jego odpowiedzialności karnej (popełnieniu czynu, winie i karze), gdyż jest to wyłączna kompetencja sądu orzekającego w postępowaniu karnym. Z tego względu gromadzenie materiału dowodowego i prowadzenie czynności przez Sąd Dyscyplinarny powinno ograniczać się do ustalenia, czy istnieje dostateczne podejrzenie, że sędzia dopuścił się czynu zarzucanego we wniosku oskarżyciela. Niezbędnym warunkiem wydania uchwały o pociągnięciu sędziego do odpowiedzialności karnej jest zebranie dowodów, które stanowią dostateczną podstawę przedstawienia zarzutu popełnienia przestępstwa i wskazują na duże prawdopodobieństwo jego popełnienia (por. uchwały SN: z 11 lutego 2003 r., SNO 2/03; z 13 stycznia 2017 r., SNO 56/16; z 20 lutego 2018 r., SNO 63/17).

Nie ulega jednocześnie wątpliwości, że na gruncie postępowania w przedmiocie uchylenia immunitetu wymagany przez ustawę stopień prawdopodobieństwa popełnienia przez sędziego przestępstwa podlega również ocenie od strony negatywnej, nie tylko z procesowego, ale także z materialnoprawnego punktu widzenia.

W świetle art. 80 § 2c u.s.p. wykluczone jest podjęcie uchwały o zezwoleniu na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, gdy stopień prawdopodobieństwa popełnienia przez niego przestępstwa jest niższy niż dostateczny. Na prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa w takim stopniu może wskazywać ocena dowodów przedstawionych przez oskarżyciela. Stopień prawdopodobieństwa popełnienia przez sędziego przestępstwa może nie być nawet dostateczny także wówczas, gdy okoliczności wynikające z przedstawionych przez oskarżyciela dowodów prowadzą do przekonania, w kontekście odpowiednich norm prawa materialnego, że odpowiedzialność karna sędziego w rozważanych okolicznościach jest wyłączona.

Dostateczny stopień prawdopodobieństwa popełnienia przez sędziego przestępstwa, o którym mowa w art. 80 § 2c u.s.p. zachodzi przy wymaganej dla tego stopnia wymowie dowodów, jakie zostały przedstawione przez oskarżyciela, która zarazem wskazuje w dostatecznym stopniu na istnienie wszystkich warunków odpowiedzialności karnej, przewidzianych w art. 1 § 1-3 k.k., a więc na popełnienie czynu realizującego znamiona przewidziane w przepisie szczególnym ustawy karnej, obowiązującej w czasie jego popełnienia, bezprawnego, o stopniu społecznej szkodliwości wyższym niż znikomy oraz zawinionego. Z tego względu obowiązkiem sądu dyscyplinarnego orzekającego w postępowaniu zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej jest rozważenie, czy z przedstawionego materiału dowodowego nie wynikają okoliczności wyłączające bezprawność czynu objętego wnioskiem, wyłączające winę, względnie prowadzące do wniosku o znikomej społecznej szkodliwości czynu. Istnienie takich okoliczności neguje bowiem nie tylko istnienie dostatecznego stopnia prawdopodobieństwa popełnienia przez sędziego przestępstwa, ale wręcz prowadzi do wniosku, że prawdopodobieństwo takie na niższym poziomie niż dostateczny nawet nie zachodzi. Nie ulega również wątpliwości, że sąd dyscyplinarny w postępowaniu o uchylenie immunitetu sędziego zobowiązany jest do stosowania zasady lex mitior agit wynikającej z art. 4 § 1 k.k

Uchwała SN z dnia 19 września 2023 r., II ZZP 2/22

Standard: 88626 (pełna treść orzeczenia)