Niedoręczenie pokrzywdzonemu zawiadomienia o umorzeniu a bieg terminu

Należy udzielić odpowiedzi na pytanie, czy wniesienie skargi subsydiarnej do sądu, mimo niedoręczenia pokrzywdzonemu zawiadomienia o powtórnym umorzeniu postępowania przygotowawczego (art. 55 § 1 k.p.k.), pozwala uznać, że czynność ta jest skuteczna i w konsekwencji istniała skarga uprawnionego oskarżyciela w rozumieniu art. 14 § 1 k.p.k.? Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Czym innym jest przekroczenie terminu prekluzyjnego z art. 55 § 1 k.p.k. poprzez dokonanie czynności po upływie tego terminu, a czym innym wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia przed rozpoczęciem biegu tego terminu. W pierwszej ze wskazanych sytuacji czynność procesową należy uznać za bezskuteczną, co skutkuje zaistnieniem stanu braku skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.). W drugiej z przywołanych sytuacji subsydiarny akt oskarżenia trzeba uznać za skutecznie wniesiony, oczywiście przy założeniu, że w dacie, w której to nastąpiło, spełniony był warunek z art. 55 § 1 k.p.k. w postaci "powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego". Ponadto zachowany musi zostać przymus adwokacka-radcowski wynikający z art. 55 § 2 k.p.k.

Przechodząc do szczegółowego uzasadnienia przytoczonego wyżej stanowiska, należy przyznać, że w judykaturze wskazano, iż "subsydiarny akt oskarżenia wniesiony bez zachowania wymaganego miesięcznego terminu, o którym mowa w art. 55 § 1 k.p.k." ma bez wątpienia charakter przedwczesny, a jako taki uznany być musi za bezpodstawny (".)" postanowienie SA w Katowicach z dnia 30 czerwca 2010 r., II AKz 423/10.

Stanowisko to zyskało akceptację K. Boratyńskiej (K. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2014, s. 147). Nie sposób jednak uznać powyższego poglądu za trafny, tym bardziej że nie został on w żaden sposób uzasadniony. Pogląd ten pozostaje w ewidentnej sprzeczności z treścią art. 56 § 2 k.p.k. W tym przepisie wskazano, że sąd orzeka także, iż oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, jeżeli stwierdzi, że jego akt oskarżenia został wniesiony po terminie. A więc negatywny skutek w postaci niemożności brania udziału w postępowaniu ustawodawca wiąże -verba legis -wyłącznie z wniesieniem aktu oskarżenia po terminie, nie zaś przed datą, którą należy uznać za początek biegu terminu. W piśmiennictwie prawniczym (J. Zagrodnik: Instytucja skargi..., s. 305) trafnie przy tym wywodzi się, że w takiej sytuacji [złożenia skargi po terminie przyp. SN] subsydiarny akt oskarżenia jest bezskuteczny, a sąd umarza postępowanie karne z uwagi na brak skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.).

Już treść art. 56 § 2 k.p.k. pozwalała więc uznać, że bezskuteczność czynności procesowej w postaci wniesienia subsydiarnej skargi publicznej nie może być pochodną jej wniesienia przed rozpoczęciem terminu miesięcznego z art. 55 § 1 k.p.k., jeśli w dacie jej wniesienia istniało postanowienie o powtórnej odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, ewentualnie powtórnym umorzeniu.

Termin ujęty w art. 55 § 1 k.p.k. jest terminem prekluzyjnym, a w konsekwencji nieprzywracalnym (tak trafnie TK w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 stycznia 2013 r., K 18/10; SN w postanowieniu z dnia 11 marca 2015 r., V KZ 6/15, OSNKW 2015, z. 8, poz. 70; T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego, Tom I, Warszawa 2014, s. 286; J. Zagrodnik, Instytucja skargi. .., s. 305). Taki kształt prawny tego terminu oraz jego relatywnie krótki czas ma chronić potencjalnego sprawcę poprzez zapewnienie mu "w określonym momencie, realizowanego w oparciu o zasadę domniemania niewinności, bezpieczeństwa prawnego, przed koniecznością liczenia się z zainicjowaniem postępowania sądowego przez pokrzywdzonego" (uzasadnienie wyroku TK z dnia 8 stycznia 2013 r., K 18/10). I tutaj dochodzimy do kwestii gwarancyjnego charakteru terminu, o jakim stanowi art. 55 § 1 k.p.k. Ta gwarancyjność jawi się jako szczególnie istotna z punktu widzenia sytuacji potencjalnego sprawcy, który w wypadku, gdy pokrzywdzony wniesie skargę po upływie terminu prekluzyjnego, ma prawo oczekiwać, że sąd stwierdzi bezskuteczność tej czynności procesowej i umorzy postępowanie z uwagi na brak skargi uprawnionego oskarżyciela (co do gwarancyjnej funkcji terminów procesowych zob. też I. Nowikowski: Terminy w kodeksie postępowania karnego, Lublin 1988, s. 13-14). Tak więc racjonalne jest, że ustawodawca na gruncie art. 56 § 2 k.p.k. negatywne konsekwencje procesowe dla pokrzywdzonego (oskarżyciela posiłkowego) wiąże z przekroczeniem terminu prekluzyjnego, nie zaś z dokonaniem czynności w postaci wniesienia skargi subsydiarnej przed rozpoczęciem biegu wskazanego terminu. W tym właśnie wyraża się w tym wypadku gwarancyjność terminu miesięcznego o charakterze prekluzyjnym w odniesieniu do sytuacji faktycznej i prawnej oskarżonego.

Uznanie bezskuteczności czynności procesowej, o jakiej stanowi art. 55 § 1 k.p.k., w sytuacji jej dokonania przed rozpoczęciem biegu analizowanego terminu prowadziłoby do konsekwencji procesowych niemożliwych do zaakceptowania na płaszczyźnie logicznej. Prokurator, nie realizując swego obowiązku doręczenia stronie zawiadomienia o postanowieniu, którym powtórnie odmówiono wszczęcia (powtórnie umorzono) postępowanie, pozbawiałby ją możliwości dokonania czynności procesowej w postaci wniesienia skargi subsydiarnej, choćby strona ta w inny sposób dowiedziała się o treści wydanego postanowienia.

Podsumowując dotychczasowy wywód, trzeba stwierdzić, że skarga subsydiarna pokrzywdzonego, skierowana do sądu po wydaniu przez prokuratora powtórnie postanowienia o odmowie wszczęcia (umorzeniu) postępowania, lecz przed rozpoczęciem biegu miesięcznego terminu prekluzyjnego do jej wniesienia (art. 55 § 1 k.p.k.), ma status skargi uprawnionego oskarżyciela iw konsekwencji inicjuje postępowanie zmierzające do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucony mu czyn przestępny.

Wyrok SN z dnia 27 listopada 2015 r., II KK 253/15,

Standard: 7189