Ściganie przestępstw narkotykowych na mocy umów międzynarodowych w trybie art. 113 k.k.

Do przestępstw z art. 56 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179 poz. 1485) popełnionych przez sprawcę, który działa wyłącznie poza granicami Polski ma zastosowanie art. 113 k.k.

Przepis art. 113 k.k. stanowi, że niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego albo cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych. Istotą tej zasady jest ściganie przestępstw konwencyjnych godzących we wspólne interesy społeczności międzynarodowej jako całości. Opiera się ona o porozumienie państw, które zobowiązują się w umowach międzynarodowych do ścigania określonych kategorii przestępstw. "To właśnie interes międzynarodowy państw przystępujących do porozumienia (konwencji) decyduje o tym, że ściganie przestępstw, osądzanie ich sprawców i wykonywanie kar staje się wspólnym zadaniem" (T. Bojarski, w: System prawa karnego. Źródła prawa karnego, Tom 2, pod red. T. Bojarskiego, Warszawa 2011, s. 552).

Zasada bezpośredniego stosowania prawa międzynarodowego dotyczy tylko norm samowykonalnych. W konsekwencji podstawą przypisania sprawcy odpowiedzialności za przestępstwo, co do którego ścigania Polska została zobowiązana w konwencjach międzynarodowych, których jest stroną, musi być przepis prawa polskiego.

Zgodnie z art. 36 ust. 2 (iv) Jednolitej konwencji o środkach odurzających z 1961 r., oprócz obowiązku ścigania przestępstw wymienionych w ust. 1 tego przepisu przez Stronę, na której terytorium przestępstwo zostało dokonane, przepis ten zawiera obowiązek ich ścigania przez Stronę, na której terytorium przestępca zostanie zatrzymany, jeżeli wydanie nie może być dokonane ze względu na ustawodawstwo Strony, do której wniosek o wydanie został skierowany, o ile sprawca nie był poprzednio sądzony i został wydany wobec niego wyrok. Dodać należy, że przestępstwa te miały być również wymieniane w umowach ekstradycyjnych między Stronami konwencji jako przestępstwa powodujące wydanie.

Jeśli chodzi o Konwencję o substancjach psychotropowych z 1971 r., to znaczenie ma nie tylko jej art. 22 ust. 2a (iv). Przepis ten stanowi, że wymienione w Konwencji czyny mają być ścigane jako przestępstwa przez Stronę, na obszarze której zostały popełnione oraz na obszarze której ujawniono sprawcę, jeśli jego ekstradycja jest niedopuszczalna w myśl ustawodawstwa Strony, do której zwrócono się z wnioskiem i jeżeli przeciwko sprawcy nie przeprowadzono jeszcze postępowania karnego i nie wydano wyroku. Zgodnie z art. 22 ust. 2b tej Konwencji pożądane jest, aby przestępstwa te wymieniane były w umowach ekstradycyjnych zawieranych między Stronami jako przestępstwa podlegające ekstradycji.

Podobnie z art. 4 ust. 2a Konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi (sporządzonej w Wiedniu w dniu 20 grudnia 1988 r., Dz. U. z 1995 r. Nr 15, poz. 69) wynika, że każda Strona podejmie takie kroki, jakie są niezbędne dla ustanowienia jej jurysdykcji nad przestępstwami określonymi w tej konwencji, gdy domniemany sprawca znajduje się na jej obszarze, a nie zostanie przez nią wydany innej Stronie, ponieważ zostało popełnione na jej terytorium albo z tego powodu, że zostało popełnione przez obywatela tego państwa. Warunek dotyczący obywatela tego państwa odnosi się do sytuacji, gdy obywatel ten popełnił przestępstwo poza jego terytorium. W przeciwnym razie zbyteczne byłoby formułowanie tego warunku, gdyż popełnienie przestępstwa na terytorium tego państwa zostało wymienione jako odrębny warunek.

Z powyższego wynika, że Polska zobowiązała się nie tylko ścigać czyny opisane w konwencjach antynarkotykowych wówczas, gdy zostały popełnione na terytorium RP, ale także ścigać czyny popełnione poza jej terytorium, jeśli sprawca został zatrzymany na terytorium RP i nie został wydany, bądź jeżeli jest on obywatelem polskim. Przeszkodą mogłoby być jedynie wydanie sprawcy. Podkreślić należy, że sama możliwość wydania obywatela polskiego organom ścigania państwa, w którym doszło do popełnienia przestępstwa, nie wyłącza obowiązku ścigania. Jeśli sprawca nie został wydany, Polska zobowiązana jest do jego ścigania.

Z omówionych przepisów konwencji antynarkotykowych wynika również, że konsekwencją zobowiązania państwa do ścigania określonych przestępstw - także popełnionych poza jego terytorium - jest to, że prawodawca nie powinien tak formułować znamion tych typów przestępstw, aby miały one charakter wewnątrzkrajowy. Innymi słowy, nie zapewniają realizacji zobowiązań międzynarodowych takie przepisy karne, które dotyczyć będą tylko czynów popełnionych na terytorium RP. Jeśli zatem w konkretnym przypadku nie dojdzie do wydania obywatela polskiego państwu, na terytorium którego doszło do popełnienia przestępstwa, to na mocy tych konwencji Polska zobowiązana jest do ścigania takiego przestępstwa. W konsekwencji, jeśli przyjęłoby się, że art. 56 u.p.n. nie znajdzie zastosowania w sprawie obywatela polskiego, który popełnił za granicą czyn polegający na nielegalnym wprowadzeniu do obrotu na terytorium innego państwa określonych środków, który to obywatel nie został wydany, to oznaczałoby to, że Polska nie wykonuje wynikających z tych konwencji zobowiązań międzynarodowych.

Drugorzędną kwestią z perspektywy realizacji tych zobowiązań jest sama możliwość wydania sprawcy. Nie można stwierdzić, że państwo wypełnia ciążące na nim obowiązki, jeśli kryminalizuje czyny wymienione w konwencjach antynarkotykowych popełnione na jego terytorium, a jeśli chodzi o czyny popełnione poza jego terytorium, to zapewnia wydanie domniemanego sprawcy.

Uchwała SN (7) z dnia 28 stycznia 2016 r., I KZP 15/15

Standard: 7176 (pełna treść orzeczenia)