Polski Związek Działkowców - ogrodnictwo działkowe

Idea ogrodnictwa działkowego nie jest wytworem prawodawstwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, lecz sięga korzeniami okresu międzywojennego i nie jest obca ustawodawstwom innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Jej cele ewoluują z czasem, ale także na gruncie obowiązującej Konstytucji są uznawane – jak wynika z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (por. uz. wyroków TK z dnia 9 grudnia 2008 r., K 61/07 i z dnia 11 lipca 2012 r., K 8/10) - za „oczywiście pozytywny przejaw działań pluralistycznego i demokratycznego społeczeństwa”. W orzecznictwie tym zwraca się także uwagę na konieczność zapewnienia ochrony działkowcom, którzy w dobrej wierze, niekiedy od wielu lat, a nawet kilku pokoleń, użytkują przyznane im działki w funkcjonujących ROD, co może uzasadniać ustanowienia dodatkowych, szczególnych gwarancji dla zrzeszających ich stowarzyszeń (por. uz. wyroku TK z dnia 11 lipca 2012 r., K 8/10).

W myśl art. 7 u.r.o.d. ROD zakładane są na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz stowarzyszeń ogrodowych, przy czym zgodnie z art. 9 u.r.o.d. grunty Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego mogą być umownie sprzedawane, oddawane w nieodpłatne lub odpłatne użytkowanie na czas nieoznaczony lub użytkowanie wieczyste stowarzyszeniom ogrodowym z przeznaczeniem na zakładanie i prowadzenie ROD - w trybie określonym w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (obecnie tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 2204 ze zm.). Poza umownym nabyciem przez stowarzyszenie ogrodowe prawa do gruntu, w ustawie przewidziano, że w określonych przypadkach (por. art. 75 ust. ‎6-7 oraz art. 76 ust. 2 u.r.o.d.) stowarzyszenie ogrodowe prowadzące ROD nabywało - z mocy prawa - prawo użytkowania w rozumieniu kodeksu cywilnego nieruchomości zajmowanej przez ten ROD, co podlegało stwierdzeniu w drodze decyzji.

W każdym razie – a więc także w przypadku, gdy do gruntu zajmowanego przez ROD stowarzyszeniu przysługuje jedynie prawo użytkowania – „infrastruktura ogrodowa”, a więc „budynki i budowle, ogrodzenia, aleje i drogi ogrodowe, place zabaw, świetlice, hydrofornie, sieci wodociągowe i energetyczne oraz inne urządzenia znajdujące się na terenie rodzinnego ogrodu działkowego przeznaczone do wspólnego używania przez osoby korzystające z działek oraz służące do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rodzinnego ogrodu działkowego, o ile nie wchodzą w skład przedsiębiorstwa”, stanowi (z zastrzeżeniem art. 49 § 1 k.c.) własność stowarzyszenia ogrodowego (art. 11 ust. 3 u.r.o.d.).

Z kolei prawo do działki przysługujące samemu działkowcowi ma charakter obligacyjny, przybierając postać dzierżawy działkowej, do której stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego dotyczące dzierżawy oraz przepisy o ochronie własności (art. 27 ust. 1 i 5 - 6 u.r.o.d.). W myśl szczególnej regulacji, nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce, wykonane lub nabyte ze środków finansowych działkowca, stanowią jego własność (art. 30 ust. 2 u.r.o.d.).

Z przywołanych unormowań – a zwłaszcza z braku wzmianki o możliwości nabycia przez stowarzyszenie ogrodowe prawa użytkowania do gruntu zajętego pod ROD jedynie na czas oznaczony - wynika, że w założeniu ustawodawcy prowadzenie przez takie stowarzyszenie (w tym P.) ROD jest co do zasady działalnością o charakterze trwałym, a więc działalnością mającą zaspokajać w trwały sposób określone potrzeby członków społeczności lokalnych. Wynika z nich również, że prawo użytkowania zwykłego przez stowarzyszenie jest równorzędnym – względem własności i prawa użytkowania wieczystego – tytułem prawnym do gruntu, mającym umożliwiać prowadzenie tej działalności. Wyraża się to także w tym, że w ramach wyjątku od zasady superficies solo cedit stowarzyszeniu ogrodowemu przysługuje prawo własności budynków wzniesionych na gruncie oddanym w użytkowanie (art. 11 ust. 3 u.r.o.d.). Przywołane przepisy ustawy r.o.d. wskazują też, że niebagatelną rolę wśród tytułów prawnych do gruntu zajętego pod ROD odgrywa prawo nieodpłatnego użytkowania nabyte ex lege. Nie stwarzają zaś żadnych podstaw, by przyjąć, że chodzi tu o użytkowanie swoiste, odmienne od uregulowanego w kodeksie cywilnym.

Zaspokajanie przez ROD i prowadzące je stowarzyszenia trwałych potrzeb, zakłada konieczność zapewnienia działkowcom odpowiedniego dostępu do ROD. Poniekąd uwzględnia to sam ustawodawca, nakładając w art. 10 ust. 2 u.r.o.d. na gminy obowiązek doprowadzenia do ROD dróg dojazdowych, energii elektrycznej, zaopatrzenia w wodę oraz uwzględnienia w organizacji komunikacji publicznej potrzeb ROD, i postanawiając w art. 10 ust. 3 u.r.o.d., że obowiązki te mogą być przejęte przez stowarzyszenie ogrodowe mocą zawartej z gminą umowy, która w takim razie powinna określać także tryb wzajemnych rozliczeń.

Postanowienie SN z dnia 12 października 2018 r., V CSK 591/17

Standard: 66319 (pełna treść orzeczenia)