Obywatelstwo - pojęcie
Obywatelstwo (art. 34 konstytucji)
Obywatelstwo polega na trwałej więzi prawnej łączącej daną jednostkę z państwem, na przynależności jednostki do tego państwa, a jego istota wyraża się w całokształcie wzajemnych praw i powinności jednostki oraz państwa, wyznaczonych przez obowiązujące normy prawne. Obywatelstwo można określić: "jako «instytucję prawną», której istota polega na istnieniu względnie trwałego w czasie i przestrzeni węzła prawnego łączącego jednostkę z państwem i wyznaczającego jej przynależność do tego państwa, który stwarza podstawę zaistnienia kompleksu wzajemnych praw i obowiązków jednostki i państwa" (J. Jagielski, Obywatelstwo polskie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1998, s. 20)
Obywatelstwo stanowi meta-prawo w stosunku do praw obywatelskich i politycznych. Jest to warunek sine qua non, od którego zależy możliwość korzystania z tych praw (zob. J. Połatyńska, Prawo do obywatelstwa jako prawo człowieka, "Folia Iuridica", Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010 r., s. 2). Normowanie spraw dotyczących obywatelstwa: jego nabycia i utraty oraz skutków prawnych, które się z nim wiążą, jest pozostawione suwerennym decyzjom państwa (zob. B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009, s. 199; wyrok NSA z dnia 16 maja 2005 r., II OSK 719/06).
Konstytucja RP w art. 34 ust. 1 przewiduje nabycie obywatelstwa z mocy prawa według zasady prawa krwi (ius sanguinis), stanowiąc: "Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi". W tym samym przepisie, w zdaniu drugim, ustrojodawca dopuścił inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego, powierzając ich określenie ustawodawcy. Uzyskaniu obywatelstwa zgodnie z zasadą prawa krwi, ustrojodawca niewątpliwie nadał charakter podstawowy w tym sensie, że każdy, kto spełnia warunki wskazane w omawianym przepisie, jest z mocy Konstytucji obywatelem polskim, a w konsekwencji podmiotem wolności, praw i obowiązków związanych z tym statusem (zob. wyrok TK z dnia 18 stycznia 2012 r., Kp 5/09).
Każdy, kto spełnia kryterium wskazane w przepisie art. 34 ust. 1 zd. pierwsze, ma konstytucyjnie gwarantowane prawo do posiadania obywatelstwa polskiego. Podmiotami tego prawa są wszystkie osoby urodzone z obywateli (obywatela) polskiego, jego treścią – obowiązek uznania statusu obywatela wszystkich takich osób, a jego adresatem – wszystkie władze. W tym sensie można mówić o konstytucyjnym prawie do posiadania obywatelstwa polskiego.
Raz jeszcze trzeba zaznaczyć, że obejmuje ono tylko osoby, które spełniają kryterium narodzenia z obywateli polskich, bo tylko im Konstytucja gwarantuje ipso iure posiadanie obywatelstwa (zob. L. Garlicki, Komentarz do art. 34 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, t. II, Warszawa 2016).
Wyrok NSA z dnia 30 października 2018 r., II OSK 1868/16
Standard: 80050 (pełna treść orzeczenia)
Niezależnie od sporów co do natury obywatelstwa i ewolucji, jakiej ta instytucja podlega, przyjmuje się, że obywatelstwo polega na trwałej więzi prawnej łączącej daną jednostkę z pewnym państwem, na przynależności jednostki do tego państwa, a jego istota wyraża się w całokształcie wzajemnych praw i powinności jednostki oraz państwa, wyznaczonych przez obowiązujące normy prawne.
J. Jagielski definiuje obywatelstwo „jako «instytucję prawną», której istota polega na istnieniu względnie trwałego w czasie i przestrzeni węzła prawnego łączącego jednostkę z państwem i wyznaczającego jej przynależność do tego państwa, który stwarza podstawę zaistnienia kompleksu wzajemnych praw i obowiązków jednostki i państwa” (J. Jagielski, Obywatelstwo polskie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1998, s. 20). Ze względu na istnienie owego szczególnego rodzaju więzi prawnej między jednostkami a określonym państwem wyróżnia się: osoby fizyczne mające status obywateli tego państwa oraz cudzoziemców, zaliczając do tych ostatnich zarówno obywateli innych państw, jak i bezpaństwowców (apatrydów), tj. osoby nieposiadające żadnego obywatelstwa lub o obywatelstwie nieokreślonym. Sytuacja prawna obywateli i cudzoziemców jest odmienna.
Jednostka, która ma status obywatela, jest częścią zbiorowego podmiotu – suwerena, uczestniczy w kształtowaniu jego woli, korzysta z określonych wolności i praw oraz spoczywają na niej określone obowiązki, otoczona jest opieką państwa.
Jeśli ograniczymy się jedynie do uwzględnienia konsekwencji prawnych posiadania obywatelstwa polskiego, pomijając doniosłą wartość, jaką jest sama przynależność do wspólnoty państwowej będącej wspólnotą polityczną, historyczną, kulturową i aksjologiczną, to okaże się, że współcześnie rangę polskiego obywatelstwa wyznaczają dwa czynniki: objęcie cudzoziemców ochroną Rzeczypospolitej Polskiej i przyznanie im szerokiego katalogu praw i wolności, w istotnym stopniu zmniejszające różnicę w ich pozycji prawnej w stosunku do obywateli polskich, oraz łączący się z obywatelstwem polskim status obywatela Unii Europejskiej.
Według obowiązujących przepisów prawnych obywatelstwo polskie można zatem uzyskać na podstawie Konstytucji, co znajduje potwierdzenie również w regulacjach ustawowych, a mianowicie: zgodnie z zasadą prawa krwi i w drodze nadania przez Prezydenta, oraz na podstawie ustawy: zgodnie z zasadami uzupełniającymi zasadę prawa krwi, przez złożenie oświadczenia o przyjęciu obywatelstwa i jego akceptację przez organ państwa, w razie uznania za obywatela oraz w drodze repatriacji i w razie uznania za repatrianta. Uzyskanie obywatelstwa z mocy prawa przewiduje więc zarówno Konstytucja, jak i ustawa. Oba te rodzaje aktów normatywnych przewidują też przyznanie obywatelstwa w sposób pochodny, czyli w oparciu o decyzję upoważnionego organu.
Wyrok TK z dnia 18 stycznia 2012 r., Sygn. akt Kp 5/09, OTK-A 2012/1/5, M.P. 2012/39
Standard: 7064 (pełna treść orzeczenia)