Obywatelstwo - nabycie a nadanie

W art. 34 ust. 1 Konstytucji ustrojodawca dwukrotnie posłużył się określeniem „nabycie obywatelstwa”, natomiast w art. 137 użył określenia „nadanie obywatelstwa”. Ustalając stosunek między wskazanymi pojęciami konstytucyjnymi, Trybunał stwierdza, że w rozumieniu Konstytucji są to pojęcia niezależne od siebie w tym sensie, że odnoszą się do dwóch odmiennych wyróżnionych w ustawie zasadniczej sposobów uzyskania obywatelstwa polskiego, a w konsekwencji nadanie obywatelstwa nie może być traktowane jako jeden ze sposobów jego nabycia. Świadczy o tym jednoznacznie treść art. 34 ust. 1 Konstytucji, który przewiduje, że obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi, a inne przypadki nabycia tego obywatelstwa określa ustawa. Skoro bowiem nabycie obywatelstwa w ujęciu powołanego przepisu następuje wyłącznie zgodnie z zasadą prawa krwi oraz – dodatkowo – na warunkach określonych w ustawie, a prerogatywa Prezydenta dotycząca przyznawania obywatelstwa wynika bezpośrednio z Konstytucji, to nadanie obywatelstwa musi zostać uznane za odrębny od nabycia sposób uzyskania statusu obywatela. Podkreślenia wymaga przy tym, że nabycie obywatelstwa, zarówno zgodnie z zasadą prawa krwi, jak i w przypadkach określonych w ustawie, jest zwyczajnym sposobem uzyskania obywatelstwa polskiego, natomiast nadanie obywatelstwa przez Prezydenta stanowi nadzwyczajny sposób jego uzyskania, z zastrzeżeniem, iż żaden przepis ustawy zasadniczej nie przyznaje jednej z tych instytucji pozycji uprzywilejowanej. Swobodzie ustawodawcy dotyczącej określenia dodatkowych przypadków nabycia obywatelstwa odpowiada swoboda głowy państwa odnośnie do przyznawania obywatelstwa według swojego uznania, niezależnie od przesłanek ustalonych w przepisach prawnych dla pozostałych form uzyskiwania obywatelstwa, chociaż trzeba mieć zarazem na uwadze, iż ustawodawca, wskazując w ustawie owe dodatkowe sposoby nabycia obywatelstwa, nie może ukształtować uprawnień innych organów państwa na wzór rozważanego uprawnienia Prezydenta.

Przedstawione wnioski wzmacniane są także argumentami odwołującymi się do miejsca, w jakim rozważane przepisy zostały zamieszczone w tekście ustawy zasadniczej. Otóż art. 34, normujący sprawy obywatelstwa, zamieszczono w rozdziale drugim Konstytucji, zatytułowanym „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Podkreśla to doniosłość statusu obywatela w wyznaczaniu pozycji jednostki w państwie. Z kolei art. 137 został zawarty w rozdziale piątym Konstytucji, zatytułowanym „Prezydent Rzeczypospolitej”, wśród postanowień wyznaczających kompetencje głowy państwa. Przewiduje on bardzo ważne, lecz tylko jedno z wielu uprawnień Prezydenta, jakim jest nadawanie obywatelstwa polskiego. Sprawy dotyczące obywatelstwa zostały zatem uregulowane w Konstytucji w dwóch miejscach: przede wszystkim w przepisie dotyczącym nabycia obywatelstwa (art. 34 ust. 1), a nadto w przepisie przyznającym głowie państwa kompetencję do nadawania obywatelstwa (art. 137). Również z tego względu Trybunał nie podzielił stanowiska wnioskodawcy, że uznanie za obywatela, jako ustawowa forma nabycia obywatelstwa, powinno być postrzegane jako wyjątek w stosunku do przewidzianej w ustawie zasadniczej instytucji nadania obywatelstwa przez Prezydenta.

Między konstytucyjnym nabyciem obywatelstwa zgodnie z zasadą prawa krwi oraz przewidzianym przez Konstytucję nadaniem obywatelstwa przez głowę państwa występują liczne różnice. Podstawowa sprowadza się do tego, że każdy, kto urodzi się z rodziców będących obywatelami polskimi, staje się – z mocy ustawy zasadniczej – obywatelem polskim (art. 34 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji), podczas gdy nadanie obywatelstwa zależy od uznaniowego rozstrzygnięcia Prezydenta, a zainteresowany podmiot nie ma prawa do uzyskania statusu obywatela w tym trybie.

Wyrok TK z dnia 18 stycznia 2012 r., Sygn. akt Kp 5/09, OTK-A 2012/1/5, M.P. 2012/39

Standard: 7061 (pełna treść orzeczenia)