Język polski językiem urzędowym Rzeczypospolitej

Konstytucja stanowi w art. 27, że językiem urzędowym w Rzeczypospolitej jest język polski, przy czym "przepis ten nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych". Dalej, w ust. 1 art. 35 stanowi, iż "Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury".

Zagadnieniami związanymi z definicją pojęć "język państwowy", "język urzędowy" oraz "język oficjalny" zajął się bliżej Trybunał Konstytucyjny w uchwale z 14 maja 1997 r. (sygn. W. 7/96, OTK ZU nr 2/1997, poz. 27), w sprawie ustalenia powszechnie obowiązującej wykładni art. 1 dekretu z dnia 30 listopada 1945 r. o języku państwowym i języku urzędowania rządowych i samorządowych władz administracyjnych (Dz. U. Nr 57, poz. 324). W tym miejscu wypada przypomnieć niektóre z ustaleń zawartych w uzasadnieniu wskazanej uchwały TK. Jakkolwiek od dnia wejścia w życie Konstytucji z 1997 r. do kompetencji Trybunału nie należy ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni Konstytucji ani ustaw, a wskazana uchwała odnosiła się do przepisów aktów normatywnych już nieobowiązujących, to jednak szereg tez wskazanych w jej uzasadnieniu zachowuje w pełni aktualność w obowiązującym stanie prawnym. Dotyczy to przede wszystkim tych rozważań, które odnoszą się do zakresu różnego rozumienia pojęcia języka.

W pierwszym rzędzie wypada wskazać, że już w literaturze okresu międzywojennego pod pojęciem języka państwowego rozumiano język, jakim posługuje się państwo "z reguły w stosunkach ze swoimi organami i obywatelami" (L. Zieleniewski, Ustawodawstwo językowe Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1930, s. 9). Jak wskazano w przytoczonej uchwale TK, podobnie pojęcie to rozumiane jest współcześnie. Trafne jest też ujęcie języka państwowego wraz z tzw. językiem urzędowym w ramach ogólniejszego pojęcia "języka oficjalnego". Ten ostatni to, przypominając zawartą w uchwale TK definicję zawartą w Encyklopedii ONZ (Warszawa 1974, s. 365), "język lub języki obowiązujące w urzędach państwowych, w organizacjach międzynarodowych (...) na konferencjach międzynarodowych. W państwach jednonarodowościowych język oficjalny jest identyczny z językiem narodowym, w wielonarodowościowych, obok jednego, dwóch lub kilku języków oficjalnych równouprawnionych w urzędach krajowych i stosowanych w stosunkach międzynarodowych, mogą być dopuszczone w określonych okręgach do używania w urzędach języki zamieszkałych w danym okręgu mniejszości etnicznych". Wskazano też, że tzw. język urzędowania organów władzy publicznej (państwowych) mieści się w zakresie pojęcia języka państwowego. W ramach tego ostatniego można, poza zakresem objętym pojęciem języka "urzędowania", wyróżnić język posługiwania się w stosunkach pracy, w procesie nauczania itp.

Obowiązująca Konstytucja oraz inne akty normatywne nie posługują się rozróżnieniem na język państwowy i urzędowy (czy "urzędowania"), ograniczając się do tego ostatniego (por. W. Żukowski [w:] P. Mostowik, W. Żukowski, Ustawa o języku polskim. Komentarz, Warszawa 2001, kom. do art. 1, nb. 7). Na gruncie ustawy o języku polskim w pełni zachowują walor ustalenia dokonane przez Trybunał we wskazanej wyżej uchwale dotyczące definicji języka urzędowania (tj. na gruncie ustawy z 1924 r. oraz dekretu z 30 listopada 1945 r. o języku państwowym i języku urzędowania rządowych i samorządowych władz administracyjnych. Trybunał wskazał, iż jest to język nie tylko rządowych i samorządowych władz i urzędów administracyjnych (obecnie organów władzy publicznej), lecz "raczej język z zakresu kompetencji tych władz i dotyczy nie tylko porozumiewania się w ramach, czy też między poszczególnymi władzami, ale przede wszystkim komunikowania się tych władz z obywatelami w sprawach, których załatwienie do nich należy" (tak art. 2 ustawy). «Urzędowanie» oznacza więc wykonywanie przez organ (władzę, urząd, instytucję), przyznanych mu prawem kompetencji. Na wspomniane dwa aspekty urzędowania wskazuje zresztą wprost art. 1 ustawy (zarówno w służbie wewnętrznej, jak i zewnętrznej)".

Język państwowy jest podstawowym językiem komunikacji społecznej w określonym państwie. Posługują się nim nie tylko organy państwa, lecz również obywatele (zob. uchwała TK o sygn. W. 7/96). Wskazanie języka państwowego w przepisach prawa oznacza w konsekwencji, że organy, urzędy oraz instytucje państwowe mają obowiązek posługiwania się nim między sobą oraz w kontaktach z obywatelami. Trybunał dostrzegł jednak konieczność rozróżnienia między językiem państwowym a językiem urzędowania. Różnica może dotyczyć sytuacji, w której państwo stwarza mniejszościom etnicznym warunki umożliwiające używanie ich języka narodowego. W takich sytuacjach wprowadza się często przepisy, które pozwalają na wyjątkowe posługiwanie się innym niż państwowy językiem w kontaktach z organami władzy publicznej przynajmniej na pewnej części terytorium państwa. Przykłady takich regulacji odnajdujemy również w polskim prawodawstwie okresu międzywojennego (zob. motywy uchwały o sygn. W. 7/96).

Jak dalej wskazano w cytowanej uchwale, "wyjątki od zasady posługiwania się językiem polskim mogą wynikać także z przepisów prawa międzynarodowego, zwyczaju międzynarodowego. Dotyczyć to może np. niektórych działań placówek dyplomatycznych, wojska operującego w ramach struktur międzynarodowych, podmiotów gospodarczych, czy poszczególnych osób sprawujących funkcje publiczne w czasie ich działalności na forum międzynarodowym".

Pod pojęciem "urzędowania" jako istotnym dla określenia zakresu podmiotowego i przedmiotowego obowiązku posługiwania się językiem urzędowym należy rozumieć wszelkie czynności i inne akty posługiwania się językiem w komunikowaniu się z innymi podmiotami dokonywane przede wszystkim przez organy władzy publicznej oraz niektóre inne podmioty, które wykonują zadania o charakterze władczym (publicznoprawne). Chodzi przede wszystkim o zadania wskazanych organów związane z realizacją wyznaczonych ustawą kompetencji. Szeroko ujmując, wypada odwołać się do wspomnianej uchwały TK W. 7/96, i wskazać, że urzędowanie odnosi się do wykonywania zadań o charakterze publicznym, "przez które rozumieć należy zadania dotyczące społeczeństwa (lub społeczności lokalnej), służące realizacji interesu publicznego (społecznego - w tym także interesu jednostki) i wykonywane przede wszystkim w formach działania właściwych dla podmiotów, którym przysługują kompetencje władcze".

Przeprowadzona, w nawiązaniu do wcześniejszego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego, analiza prowadzi do wniosku, że w zakresie pojęcia "język państwowy", a przez to również "język urzędowy", nie mieści się język, jakim posługują się osoby fizyczne i prawne, oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, między sobą w niepublicznych stosunkach faktycznych czy w relacjach prywatnoprawnych wówczas, gdy nie należą one do zakresu zadań publicznych tych podmiotów wyznaczonych odpowiednimi przepisami o charakterze publicznoprawnym.

Wyrok TK z dnia 13 września 2005 r., K 38/04, OTK-A 2005/8/92, Dz.U.2005/186/1567

Standard: 7043 (pełna treść orzeczenia)