Wyłączenie pracownika w k.p.a - zaskarżenie

Ustawodawca, regulując zasady zaskarżenia postanowień, mógł zasadniczo skorzystać z dwóch możliwości. Jedna, to przyznanie możliwości złożenia zażalenia (i w dalszym etapie - skargi sądowej) na każde postanowienie wydane w ramach postępowania. Druga możliwość to poddanie niektórych postanowień, w tym wszystkich kończących, zażaleniu i następnie kontroli sądowej. Pierwsze rozwiązanie jest mało praktyczne, jako nadmiernie przedłużające postępowanie. Drugie ogranicza wprawdzie natychmiastową weryfikację niektórych postanowień, lecz sprzyja sprawności postępowania. Oczywiście weryfikacja postanowień, od których w rezultacie zażalenie nie przysługuje, jest także dokonywana, jednakże następuje to dopiero na etapie kontroli ostatecznego rozstrzygnięcia, ponieważ ewentualne uchybienia w zakresie operowania postanowieniami wpadkowymi mieszczą się w ogólnej formule naruszeń prawa, które muszą prowadzić do uwzględnienia odwołania lub skargi na decyzje administracyjną. Tak więc, regulując kwestię konsekwencji udziału w sprawie pracownika organu, który to pracownik podlegał wyłączeniu, ustawodawca miał wybór pomiędzy dwoma sposobami rozwiązania problemu:

- przyznać stronie prawo do zażalenia na postanowienie o odmowie wyłączenia pracownika od udziału w postępowaniu administracyjnym i - w dalszej kolejności - poddać to postanowienie także kontroli sądowej;

- przyjąć rozwiązanie, w którym strona może weryfikować postanowienie o odmowie wyłączenia pracownika od udziału w postępowaniu administracyjnym, w odwołaniu od decyzji kończącej postępowanie.

Pierwsze rozwiązanie skutecznie i bez zwłoki zapewniałoby obiektywizm postępowania, lecz powodowałoby jego wydłużenie, któremu z kolei zapobiega drugie rozwiązanie.

Ustawodawca polski w k.p.a. dokonał wyboru na rzecz drugiego sposobu rozwiązania sprawy, dopuszczając zarazem możliwość zaskarżenia postanowienia na odmowę wyłączenia pracownika w postępowaniu odwoławczym (art. 142 k.p.a.). Tak więc ustawodawca nie pozbawia strony prawa do zaskarżenia postanowienia o odmowie wyłączenia pracownika, lecz łączy je z rozpoznaniem przez organ odwoławczy odwołania od decyzji rozstrzygającej o istocie sprawy.

Ze względu na ekonomię postępowania decyzyjnego, wielość rozpoznawanych spraw i konieczność sprawnego rozstrzygania zawisłych spraw, w polskim modelu postępowania administracyjnego wybrano drugi model kontroli sądowej. Trybunał Konstytucyjny podziela pogląd, że ustawodawcy służy swoboda regulacyjna w rozważanym zakresie i w konsekwencji ma on prawo stosować takie rozwiązania, które pozwalają godzić niezbędny obiektywizm ze sprawnością działania.

Prawo strony do wyłączenia pracownika na gruncie k.p.a. nie jest ani bezpośrednim prawem konstytucyjnym, ani też nie wynika z przepisów obowiązującego prawa materialnego. Nie decyduje też ostatecznie o prawach i obowiązkach strony. Instytucja wyłączenia pracownika na gruncie k.p.a. jest instytucją proceduralną, w ramach której stronie służy uprawnienie gwarantujące obiektywne rozstrzygnięcie sprawy. Ustawodawca poddał tę instytucję kontroli sądowej, wzmacniając zasadę obiektywizmu postępowania w postępowaniu administracyjnym. Ta kontrola odbywa się jednak dopiero przy rozstrzyganiu odwołania od orzeczenia, kończącego postępowanie w danej instancji, a nie w postępowaniu wpadkowym na podstawie zażalenia na postanowienie o odmowie wyłączenia pracownika organu administracji publicznej.

Ze względu na szybkość i sprawność działania administracji istnieją argumenty przemawiające za aktualnie obowiązującym rozwiązaniem. Zaskarżone przepisy są zgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Umożliwiają bowiem stronie podniesienie zarzutu o nieuwzględnieniu wyłączenia pracownika w postępowaniu odwoławczym, co następnie może zostać poddane kontroli sądu administracyjnego. Sąd administracyjny, stwierdzając naruszenie przepisów postępowania, mogących mieć istotny wpływ na wynik sprawy, uchyla decyzję (por. art. 22 ust. 2 pkt 3 ustawy o NSA, a obecnie również art. 145 § 1 pkt 1 lit. c) ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi; Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.).

Wyrok TK z dnia 7 marca 2005 r., P 8/03, OTK-A 2005/3/20, Dz.U.2005/41/400

Standard: 7412 (pełna treść orzeczenia)