Opłata dodatkowa za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku opłacania składek

Przepis art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi o możliwości wymierzenia płatnikowi składek opłaty dodatkowej, w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości. Nie jest to obowiązek organu rentowego, a tylko możliwość, zarówno co do obciążenia opłatą w ogóle, jak i co do wysokości tej opłaty, której górna granica została przez ustawodawcę ustalona. W związku z powyższym stwierdzić należy, że art. 24 ust. 1 powołanej ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych czyni decyzję o wymierzeniu płatnikowi składek dodatkowej opłaty fakultatywną, co oznacza, że nie w każdym przypadku istnienia zaległości składkowych Zakład ma obowiązek wymierzenia dodatkowej opłaty.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego z tak sformułowanego przepisu wynika wniosek, że opłata dodatkowa ma charakter dyscyplinujący płatników uchylających się od płacenia lub płacących składki nieterminowo. Jako narzędzie dyscyplinujące powinna być zatem wymierzana po rozważeniu okoliczności, które spowodowały zaniechanie bądź nieterminowe opłacenie składek.

Odesłanie zawarte w art. 24 ust. 1 w zakresie możliwości odwołania od decyzji wymierzającej opłatę dodatkową na drogę sądową (według reguł art. 83 tej samej ustawy) stwarza możliwość poddania przez Sąd merytorycznej ocenie zasadności decyzji wydanej przez ZUS. Oznacza to, że sąd ma obowiązek rozważyć zasadność wymierzenia opłaty dodatkowej pod względem zarówno celowości, jak i wysokości opłaty. Należy przy tym mieć na uwadze przyczynę powstania zaległości, stopień zawinienia płatnika i skutek, jaki ma wymierzenie tej opłaty wywrzeć. Nie było zatem celem ustawodawcy pogorszenie sytuacji finansowej płatnika, aż do zachwiania bezpieczeństwa ekonomicznego. Celem wprowadzenia art. 24 ust. 1 jak się wydaje było wymierzenie "kary dyscyplinującej" tym płatnikom, którzy mogą, lecz z przyczyn zawinionych nie dopełniają obowiązku opłacenia składek. Zwolnienie z obowiązku uiszczenia opłaty dodatkowej lub wymierzenie jej w zmniejszonej wysokości wymaga indywidualnego potraktowania każdego przypadku.

Powyższe wnioski płyną z analizy linii orzeczniczej, w tym z wyroku z dnia 20 maja 2004 r., II UK 403/03 (OSNP 2005/3/44), w którym Sąd Najwyższy wyraził między innymi pogląd, że funkcją dodatkowej opłaty jest zdyscyplinowanie płatników składek do wykonania, i to należytego, ciążących na nich obowiązków terminowego i w należnej wysokości opłacania składek. Nie pełni ona funkcji rekompensacyjnej, gdyż taka przypisana jest odsetkom. Opłata dodatkowa stanowi sankcję za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku opłacania składek i ma sens wówczas, gdy - przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności - można oczekiwać, że spełni ona lub może spełnić założony, dyscyplinujący cel. To zaś zależy przede wszystkim od przyczyn nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości. Te mogą być zależne lub niezależne od płatnika, zawinione przez niego lub niezawinione. Inaczej powinien być traktowany płatnik, który opóźnia się z wykonaniem obowiązku opłacania składek pomimo dobrej kondycji ekonomicznej, a inaczej taki, który boryka się z trudnościami finansowymi. Przy zastosowaniu opłaty dodatkowej winien być wzięty pod uwagę także dotychczasowy stosunek płatnika do obowiązku opłacania składek, w tym wykazanie zainteresowania jego należytym wykonaniem, przejawiający się w podejmowaniu czynności zmierzających do jego prawidłowej realizacji. W konsekwencji o zastosowaniu dodatkowej opłaty winny decydować okoliczności każdego indywidualnego przypadku, zwłaszcza te, które wskazują na winę płatnika w nieopłaceniu składek albo ich opłaceniu w zaniżonej wysokości lub jej brak. Trudno dostrzec interes publiczny w pogłębianiu kryzysu finansowego płatnika składek i obciążaniu go należnościami fakultatywnymi w sytuacji, gdy nie opłaca on składek na ubezpieczenia społeczne z powodu braku środków pieniężnych. Ponadto Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2008 r., II UK 98/07 (OSNP 2009/5-6/73) wskazał, iż do wymierzenia opłaty dodatkowej na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych konieczne jest ustalenie winy płatnika składek w ich nieopłaceniu lub opłaceniu w zaniżonej wysokości (podobnie wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 8 września 2004 r., III AUa 570/03, Prawo Pracy 2005/6/34).

Natomiast Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 30 czerwca 2004 r., III AUa 1422/03 (OSA w Warszawie 2005/1/1) wyjaśnił, iż decyzja o wymierzeniu płatnikowi składek dodatkowej opłaty zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - jest decyzją fakultatywną, co oznacza, że w przypadku istnienia zaległości Zakład może odstąpić od wymierzenia takiej opłaty, mając na uwadze całokształt okoliczności sprawy i zachowanie podatnika, które spowodowało nieopłacenie składek lub ich opłacenie w zaniżonej wysokości.

Również Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 22 sierpnia 2006 r., III AUa 1745/05 (OSA 2008/7/18), wskazał, iż przy stosowaniu opłaty dodatkowej powinien być wzięty pod uwagę dotychczasowy stosunek płatnika do obowiązku opłacania składek, a zwłaszcza okoliczności wskazujące na winę płatnika w nieopłacaniu składek albo ich opłacaniu w zaniżonej wysokości lub jej brak. Nakładanie dodatkowej opłaty na ubezpieczonego, który nie ma realnej możliwości uregulowania głównego zobowiązania, jest sprzeczne z celem tej instytucji, gdyż jedynie "wirtualnie" zwiększa wysokość zobowiązania ubezpieczonego wobec organu rentowego, nie czyniąc spłaty zobowiązania bardziej realną.

Wyrok SA w Gdańsku z dnia 14 kwietnia 2010 r., III AUa 1509/09

Standard: 6961