Okres zatrudnienia młodocianego sprzed datą 1 stycznia 1975 r.

Przepisy ww. ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zawierające katalog okresów składkowych i nieskładkowych, uwzględnianych przy ustalaniu stażu pracy warunkującego prawo do emerytury lub renty oraz ich wysokość, nie przewidują możliwości uwzględniania okresu edukacji na poziomie uzyskiwania podstawowych kwalifikacji zawodowych, a więc okresu nauki w szkole zawodowej, technikum czy liceum, nawet jeśli program nauki przewidywał także naukę zawodu, np. w warsztatach szkolnych.

Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 i ust 2 pkt 3 ww. ustawy podlegają uwzględnieniu okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r., ponieważ w tym czasie osoby te były objęte obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Tak więc jeżeli młodociany odbywał praktyczną naukę zawodu w zakładzie pracy, na podstawie umowy zawartej między nim a zakładem pracy, okres praktycznej nauki zawodu podlega uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty oraz przy ustalaniu wysokości tych świadczeń. W takim bowiem przypadku młodociany podlegał ubezpieczeniu społecznemu, a w związku z tym była za niego opłacana składka na ubezpieczenie społeczne.

Podstawowe rozróżnienie, dotyczy zatem tego, czy nauka zawodu była pobierana przez młodocianego przy jego równoczesnym zatrudnieniu, czy też jako przedmiot praktyczny w programie nauki szkolnej. Innymi słowy, czy nauczający zawodu był pracodawcą, czy nauczycielem młodocianego, a więc czy związek między nimi polegał na stosunku prawa pracy - nauki zawodu, czy na stosunku administracyjnym. Stosunek zatrudnienia obejmował bowiem tylko młodocianych przyjętych do pracy w celu nauki zawodu, obowiązanych do dokształcania się w szkole, nie zaś tych, którzy pobierali naukę bez zatrudnienia się. Pozostawić więc trzeba na uboczu realizację praktycznej nauki zawodu w takich szkołach, jak zasadnicze szkoły zawodowe i technika zawodowe (przewidziane w art. 1 pkt b i c uchwały nr 448 Prezydium Rządu z dnia 21 czerwca 1951 r. o ustroju szkolnictwa zawodowego), w których praktyczna nauka zawodu, gdy odbywała się poza warsztatami szkolnymi, w zakładach pracy, organizowana była na podstawie umowy zawieranej między szkołą a zakładem pracy i uczniowie wykonujący prace w ramach praktyki nie byli pracownikami tych zakładów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 1996 r., II URN 2/95, OSNAPIUS 1996 nr 17, poz. 225).

Gdy jest mowa o warunkach zatrudnienia młodocianych obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r., to chodzi o umowę o naukę przewidzianą w przepisie art. 447 Kodeksu zobowiązań, przez którą pracodawca zobowiązywał się przygotować ucznia do praktycznego zawodu w związku z wykonywaną dla niego pracą. Uczeń zawodu przygotowywał się do przyszłej pracy, a przygotowanie to obejmowało, charakterystyczne dla stosunku powstałego na podstawie umowy o naukę, połączenie obowiązków młodocianego pracownika, wynikających z praktyki w zawodzie, z uzupełnianiem wiedzy teoretycznej. Szczegółowe warunki tego zatrudnienia początkowo określone były w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 1924 r. w przedmiocie pracy młodocianych i kobiet (Dz.U. R.P. Nr 65, poz. 36 ze zm.) oraz w art. 117 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym (Dz.U. R.P. Nr 53, poz. 468 ze zm.). Przewidziana tam instytucja tzw. uczniów przemysłowych, wykonujących u przemysłowca pracę związaną z nauką reprezentowanego przez niego przemysłu i równolegle uczęszczających do szkoły dokształcającej, nabrała innego znaczenia na początku lat 50-tych. Zakłady pracy (pracodawcy) zatrudniające młodocianych na podstawie dekretu z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy (Dz.U. Nr 41, poz. 311 ze zm.) albo na podstawie wydanego przez Radę Ministrów - z upoważnienia tego dekretu - rozporządzenia z dnia 12 kwietnia 1952 r. w sprawie warunków przyjmowania do pracy w celu przyuczenia do zawodu i późniejszego zatrudnienia młodocianych, którzy ukończyli 14 lat życia i nie przekroczyli 16 lat życia (Dz.U. Nr 21, poz. 135), miały obowiązek organizowania grupowych lub brygadowych szkoleń praktycznych w zawodzie, uzupełniając je niezbędnym tylko do osiągnięcia odpowiednich stopni kwalifikacyjnych szkoleniem teoretycznym (art. 8 ust. 1 i 2 dekretu).

Z tego wynika, że gdy stosunek zatrudnienia był pierwotnym, obowiązek pogłębiania teorii realizowany był ubocznie, w szczególnego rodzaju szkołach. Wśród szkół powstałych na podstawie ustawy z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa (Dz.U. R.P. Nr 38, poz. 389 ze zm.) przewidziano szkoły dokształcające zawodowo, przeznaczone dla młodzieży pracującej, podlegającej obowiązkowi dokształcania, wynikającemu z rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 kwietnia 1927 r. o prawie przemysłowym. Po reformie organizacji szkolnictwa zawodowego, dokonanej uchwałą Prezydium Rządu Nr 448 w sprawie szkolenia zawodowego, z dnia 24 czerwca 1951 r. (Dz.U. Nr 59, poz. 776), funkcję tę przejęły szkoły przysposobienia zawodowego jako szkoły zawodowe najniższego szczebla, mające za zadanie jedynie przysposobienie do zawodu, do których przyjęcie nie było nawet warunkowane uprzednim ukończeniem jakiejkolwiek szkoły, a ukończenie dawało tylko stopień kwalifikacyjny w odpowiednim zawodzie.

Uczniowie szkół przysposobienia zawodowego zdobywali kwalifikacje praktyczne, jak dorośli pracownicy przyuczani do zawodu (por. § 1 pkt 2 zarządzenia Przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 12 grudnia 1951 r. w sprawie określenia robotników podlegających szkoleniu zawodowemu w produkcyjnych zakładach pracy oraz w sprawie wynagradzania tych robotników - M.P. Nr A - 105, poz. 1520), na zasadach określonych w rozdziale II, art. XII uchwały Prezydium Rządu Nr 448, w trakcie organizowanych przez zakłady pracy indywidualnych, grupowych lub brygadowych szkoleń praktycznych w zawodzie.

Porównanie treści cytowanych przepisów, osobno regulujących ustrój szkolny i zasady praktycznej nauki zawodu, pozwala na przyjęcie, że uczniowie zasadniczych szkół przysposobienia zawodowego byli przyjmowani do pracy i zatrudnieni w celu przyuczenia do zawodu, w zakładach pracy obowiązanych do przyuczenia ich do zawodów masowych, w zakresie przemysłu i budownictwa (art. 8 dekretu z dnia 2 sierpnia 1951 r. o pracy i szkoleniu zawodowym młodocianych w zakładach pracy w związku z rozdziałem II art. XII ust. 1 uchwały Prezydium Rządu Nr 448 w sprawie szkolenia zawodowego z dnia 24 czerwca 1951 r. - Dz.U. Nr 59, poz. 776), także przed przekroczeniem 16 lat życia (por. § 1 ust. 1 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1952 r.).

Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 marca 2009 r., III AUa 1213/08

Standard: 6927