Ograniczenie władzy rodzicielskiej przez nadzór kuratora

Na podstawie art. 109 § 2 pkt 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ograniczenie władzy rodzicielskiej poprzez nadzór kurator może nastąpić, gdy dobro dziecka jest zagrożone np. w sytuacjach kiedy w rodzinie dochodzi do przemocy, występują patologiczne nałogi, rodzic zajmuje się dzieckiem w stanie po spożyciu alkoholu, rodzic nie wykazuje troski o realizowanie obowiązku szkolnego dziecka, rodzic nie wyraża zgody na przeprowadzenie zabiegu, który może uratować dziecku życie, rodzic nie leczy należycie dziecka lub zaniedbuje je w inny istotny sposób.

Na podstawie art. 109 § 2 pkt 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sąd opiekuńczy może poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałej kontroli kuratora sądowego. Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich są kuratorami rodzinnymi (art. 1 i 2 ust. 2 ustawy o kuratorach sądowych). Zgodnie z § 3 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych , Dz. U. Nr 112, poz. 1064 z późn. zm., kurator rodzinny, któremu powierzono sprawowanie nadzoru:

1) zaznajamia się z aktami sprawy i innymi niezbędnymi źródłami informacji o podopiecznym, a w szczególności z przebiegiem dotychczasowych nadzorów,

2) nawiązuje pierwszy kontakt z podopiecznym, nie później niż w ciągu 7 dni od daty wpływu prawomocnego orzeczenia do zespołu kuratorskiej służby sądowej,

3) poucza podopiecznego o prawach i obowiązkach wynikających z orzeczenia sądu oraz omawia sposób i terminy ich realizacji,

4) planuje wobec podopiecznego oddziaływania profilaktyczno-resocjalizacyjne i opiekuńczo-wychowawcze,

5) współpracuje z rodziną podopiecznego w zakresie oddziaływań, o których mowa w pkt 4,

6) udziela podopiecznemu pomocy w organizowaniu nauki, pracy i czasu wolnego oraz w rozwiązaniu trudności życiowych,

7) kontroluje zachowanie podopiecznego w miejscu zamieszkania, pobytu, nauki i pracy,

8) współdziała z organizacjami, instytucjami, stowarzyszeniami i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc podopiecznym.

Po objęciu nadzoru kurator składa sądowi sprawozdanie, w którym przedstawia diagnozę środowiskową, zamierzenia resocjalizacyjne, metody prowadzenia nadzoru, warunki osobiste i bytowe podopiecznego, zadania do realizacji, prognozę resocjalizacyjną oraz podaje źródła informacji o podopiecznym (§ 4 ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia).

Rodzice, którzy są w konflikcie powinni udać się na mediację, lub terapię rodzinną, która pomoże im wypracować zasady i metody sprawnego komunikowania się. Nadzór kuratora nie zastąpi komunikacji między rodzicami. Zobowiązanie kuratora do składania sprawozdań z nadzoru nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej nie zastąpi nigdy porozumienia między stronami, które oni sami powinni wypracować kierując się zasadami szacunku i wzajemnego zaufania.

Postanowienie SR dla m. st. Warszawy z dnia 18 listopada 2015 r., VI Nsm 684/15

Standard: 6785

Nie ulega wątpliwości, że dobro dzieci jest zagrożone, a nawet permanentnie naruszane w wyniku awantur wszczynanych przez uczestnika, który w stanie nietrzeźwości uniemożliwia normalne funkcjonowanie rodziny. Uczestnik pozostaje bierny wobec potrzeb dzieci, a ponadto swoim nieodpowiedzialnym zachowaniem zakłócał życie rodzinne. W tym stanie rzeczy wydanie zarządzeń opiekuńczych jest nieodzowne. Co więcej, również uczestniczka dostrzega potrzebę ustanowienia nadzoru kuratora sądowego i tego domaga się od sądu. Należy bowiem zauważyć, że samo wszczęcie postępowania przyniosło pozytywne zmiany w funkcjonowaniu rodziny. Konieczne jest zatem ich utrwalenie, czego gwarancją jest stały nadzór sprawowany przez pomocniczy organ sądu.

Przedmiotowe postanowienie budzi sprzeciw ze strony uczestniczki jedynie ze względu na poczucie pokrzywdzenia, wywołane tym, że w jej przekonaniu na jednej szali stawia się obu rodziców, chociaż tylko jedno z nich postępuje wobec dzieci w sposób naganny i tylko władza rodzicielska tego z rodziców powinna zostać ograniczona.

Działania kuratora, ukierunkowane na zabezpieczenie interesów dziecka, powodują ograniczenie władzy rodzicielskiej każdego z rodziców - niezależnie od tego, jaka formuła została użyta w postanowieniu (a więc niezależnie od tego, czy sąd ustanowił nadzór kuratora, bez wzmianki o ograniczeniu tej władzy, czy też użył sformułowania: ogranicza władzę rodzicielską poprzez ustanowienie nadzoru kuratora). Wynika to stąd, że organ pomocniczy sądu działa na rzecz dziecka. Oznacza to, że wszelkie kroki z jego strony są podejmowane w jego interesie. W konsekwencji czynności wykonywane w postępowaniu opiekuńczym, takie jak np. zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa na szkodę dziecka, sprawdzenie jego sytuacji w środowisku rodzinnym lub szkolnym, czy działania zmierzające do wypracowania wspólnej linii postępowania w stosunku do małoletniego ze strony jego rodziców, stanowią ingerencję we władzę rodzicielską rozumianą jako stosunek prawny, którego podmiotami są z jednej strony dzieci, a z drugiej rodzice. Jest bowiem oczywiste, że kurator nie jest w stanie działać, nie wkraczając jednocześnie w sferę praw i obowiązków rodzicielskich obu rodziców.

Niepodobna patrzeć na niedomogi życia rodzinnego tylko z perspektywy zaniedbań rodziców lub nadużywania przez nich swoich praw rodzicielskich. Równie istotne dla zabezpieczenia dobra dzieci są wzajemne relacje pomiędzy ich rodzicami. Jest to obszar, w którym może, a nawet powinien działać kurator sądowy w celu uzdrowienia życia rodzinnego, jeśli te stosunki są niewłaściwe. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że w tym aspekcie sprawowania władzy rodzicielskiej konieczne jest wsparcie z zewnątrz. Wszakże samo wszczęcie postępowania przyniosło pewne zmiany w postawie uczestnika. Jednak nie są one w pełni zadawalające nawet w odczuciu jego żony. Stąd konieczność ustanowienia nadzoru kuratora.

Jest oczywiste, że do procesu rozwiązywania problemów rodziny powinni zostać włączeni oboje rodzice. Powstaje bowiem pytanie, czy można wypracowywać właściwe wzorce postępowań w sytuacji kryzysowej bez udziału którejkolwiek ze stron konfliktu, choćby wina za rozkład pożycia rodzinnego nie rozkładała się pomiędzy nimi równomiernie. Jednoznaczna odpowiedź na to pytanie prowadzi do wniosku, że w obrębie odziaływania kuratora sądowego musi znaleźć się również ten z rodziców, który sprawuje prawidłowo władzę rodzicielską. W takim wypadku ograniczenie tej władzy stanowi dla niego przede wszystkim formę wsparcia, jakie jest konieczne w celu poprawy relacji ze swoim małżonkiem. Niemniej jednak także w stosunku do tego z rodziców zarządzenie opiekuńcze stanowi ingerencję w sferę przynależnych mu praw, gdyż dla dobra dzieci musi się on poddać czynnościom mediacyjnym wdrażanym przez organ sądowy.

Z punktu widzenia skutków wywoływanych w zakresie władzy rodzicielskiej postanowienie z art. 109 §2 pkt. 3 k.r.o. należy do tej kategorii orzeczeń co umieszczenie małoletniego w pieczy zastępczej, przy czym w tym ostatnim wypadku stopień ingerencji jest znacznie większy. Niemniej jednak niepodobna sobie wyobrazić sytuacji, aby dziecko mogłoby być przeniesione do innego środowiska na mocy ograniczenia władzy rodzicielskiej tylko jednego z rodziców - z uzasadnieniem, że drugi z nich wykonuje pieczę nad nim w sposób prawidłowy. Warto też zauważyć, że ustanowienie nadzoru kuratora jest zarządzeniem zbliżonym do decyzji o powołaniu asystenta rodziny. I w tym wypadku obwiązujące przepisy wymagają od asystenta współdziałania ze wszystkimi podmiatami życia rodzinnego.

Postanowienie SR w Rzeszowie z dnia 9 listopada 2015 r., III Nsm 809/15

Standard: 6786 (pełna treść orzeczenia)