Warunkowe przedterminowe zwolnienie - dodatnia prognoza

Sąd penitencjarny, decydując o warunkowym przedterminowym zwolnieniu, powinien kierować się względami prognostycznymi co do osoby skazanego, określonymi w art. 77 § 1 k.k., a nie dyrektywami wymiaru kary (zob. uchwałę 7 sędziów SN z dnia 26 kwietnia 2017 r., I KZP 2/17; postanowienie SN z dnia 24 maja 2017 r., V KK 82/17).

Postanowienie SN z dnia 5 września 2018 r., III KK 451/17

Standard: 17773 (pełna treść orzeczenia)

Jedyną przesłankę braną pod uwagę w trakcie orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu stanowi pozytywna prognoza kryminologiczna, ustalana wyłącznie w oparciu o kryteria wyszczególnione w tym przepisie, a o rodzaju wydawanego przez sąd penitencjarny orzeczenia nie mogą decydować żadne inne względy.

Kluczowe znaczenie dla interpretacji art. 77 k.k ma zwrot „tylko wówczas”.

Odwołując się do pojęć języka ogólnego zauważyć należy, że w języku polskim partykuła tylko to „wyraz ograniczający lub wyróżniający pod względem zakresu lub treści to, do czego się odnosi>> („Słownik poprawnej polszczyzny PWN” pod red. W. Doroszewskiego, Warszawa 1980, s. 804), która „ogranicza odniesienie komunikowanego w zdaniu sądu do tych obiektów i stanów rzeczy, które są wymienione; jedynie, wyłącznie” („Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza, Warszawa 2008, tom T-Ż, s. 173), czy wreszcie „wyraz ograniczający, wyodrębniający lub wyróżniający pod względem zakresu lub treści to, do czego się odnosi” (L. Drabik, A. Kubiak-Sokół, E. Sobol, L. Wiśniakowska „Słownik języka polskiego PWN”, Warszawa 2014, s. 1068; podobnie E. Sobol [red.]: Nowy słownik języka polskiego, Warszawa 2002, s. 1061).

Ograniczający, pod względem zakresu lub treści, obiekty lub stany rzeczy, do których się odnosi, charakter tego użytego w art. 77 § 1 k.k. wyrazu, pozwala więc w tym kontekście na wyróżnienie jego dwóch znaczeń. Po pierwsze, ogranicza okoliczności, które ocenia sąd przy ustalaniu prognozy społeczno-kryminologicznej tylko do tych (a więc żadnych innych), które zostały następnie wymienione. Po drugie, pozwala na ocenę tejże prognozy tylko przy uwzględnieniu tych okoliczności. Wynik wykładni językowej przepisu art. 77 § 1 k.k. z odwołaniem się wyłącznie do reguł języka ogólnego pozwalałby tym samym uznać, że warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego na karę pozbawienia wolności może nastąpić „tylko wtedy”, gdy w oparciu o wymienione w zdaniu następnym kryteria spełniona zostanie również w nim określona przesłanka materialna zastosowania tej instytucji, jaką stanowi „uzasadnione przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie stosował się do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa”.

Art. 77 § 1 k.k. wśród kryteriów, w oparciu o które określana jest wobec skazanego prognoza kryminologiczna, wymienia m.in. „właściwości i warunki osobiste”, którym to pojęciem operuje również art. 53 § 2 k.k., jako jedną z przesłanek uwzględnianych przy wymiarze kary. Taki zabieg legislacyjny nie może być uznany za przypadkowy.

Nawet jeżeli wziąć pod uwagę, że inny jest zakres czynionych w tym względzie rozważań w wypadku sprawcy czynu, a inny w odniesieniu do skazanego ubiegającego się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, ponieważ okoliczność tę należy postrzegać w ujęciu ewolucyjnym, w obu wypadkach – z uwagi na zakaz wykładni homonimicznej – zwrotom tym nie należy nadawać różnych znaczeń. Skoro zaś tak, to wątpliwości może budzić zamieszczanie w art. 77 § 1 k.k. przesłanki, która z uwagi na treść art. 53 § 2 k.k., poprzez art. 56 k.k., i tak musiałby być przez sąd penitencjarny uwzględniana przy podejmowaniu decyzji o zastosowaniu (lub nie) regulowanej w powyższym przepisie instytucji.

Istnieje jeden wypadek, gdy dyrektywy wymiaru kary, ze względów systemowych, będą miały znaczenie dla kwestii warunkowego przedterminowego zwolnienia, co potwierdza zasadność nadania art. 56 k.k. obecnego brzmienia (racjonalność ustawodawcy). Dotyczy to stworzonej w art. 77 § 2 k.k. możliwości wyznaczenia surowszych minimów odbytej kary pozbawienia wolności pozwalających skazanemu ubiegać się o warunkowe zwolnienie. Uprawnienie to przyznano jednak wyłącznie sądom meriti rozpoznającym sprawę, które wymierzając bezwzględną karę pozbawienia wolności określić mogą surowsze ograniczenia czasowe niż przewidziane w art. 78 k.k. Dokonując wówczas wymiaru kary, oraz ewentualnie podejmując równocześnie decyzję o określeniu surowszych ograniczeń formalnych do warunkowego zwolnienia, sąd ma obowiązek kierować się ogólnymi i szczególnymi dyrektywami, zwłaszcza określonymi w art. 53 § 1 k.k. i art. 54 § 1 k.k. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2014 r., IV KK 253/13).

Wsparcie dla tego rodzaju rozumienia art. 77 § 1 k.k. stanowi wreszcie przepis art. 67 § 1 k.k.w., który jako cel wykonywania kary pozbawienia wolności określa „wzbudzenie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa”, a więc cel szczególnoprewencyjny. O ile więc w toku wyrokowania, z uwagi na treść art. 53 § 1 k.k., sąd zobligowany jest uwzględniać wszystkie określone w nim dyrektywy, o tyle w toku postępowania wykonawczego – a to przecież na tym etapie rozważana jest kwestia warunkowego przedterminowego zwolnienia – znaczenie ma wyłącznie cel resocjalizacyjny, dla osiągnięcia którego prowadzi się zindywidualizowane oddziaływanie na skazanego w ramach określonych w Kodeksie karnym wykonawczym systemów wykonania kary, w różnych rodzajach i typach zakładów karnych (art. 67 § 2 k.k.w.).

Uregulowana w art. 77 § 1 k.k. instytucja warunkowego przedterminowego zwolnienia została więc z woli ustawodawcy tak ukształtowana, aby była wyrazem wyłącznie prewencji indywidualnej, a osiągnięcie innych celów kary, w tym w szczególności w zakresie prewencji generalnej, nie stanowi obecnie przesłanki jej stosowania. Podsumowując, podzielić należy w związku z tym w całej rozciągłości stwierdzenie zawarte w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 25 kwietnia 2006 r., AKzw 22/06, że „orzekanie o przedterminowym zwolnieniu z reszty kary powinno przyjmować za punkt wyjścia treść wyroku, w tym karę wymierzoną skazanemu, a nie tworzyć dalsze limity ilościowe kary czy wyłączać od zwolnienia niektóre osoby z powodu charakteru ich przestępstw. Zostały one osądzone, więc powracanie do tego narusza powagę rzeczy osądzonej. Czyny te mogłyby mieć znaczenie wtedy tylko, gdyby jakieś szczególne zachowania sprawców ujawniały specyficzne cechy ich osobowości, znaczące dla działań penitencjarnych”.

Dlatego też okoliczności popełnienia przestępstwa, jak chociażby rola skazanego w jego popełnieniu, w postępowaniu w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia mają jedynie takie znaczenie, w jakim świadczą o właściwościach i warunkach osobistych sprawcy, i w efekcie tego pozwalają ocenić poziom resocjalizacji skazanego. Nie zmienia to wszakże postaci rzeczy, że określone w art. 77 § 1 k.k. faktory, w oparciu o które zbudowana zostaje prognoza kryminologiczna, co pozwala w rezultacie na stwierdzenie, czy osiągnięty został (lub nie) szczgólnoprewencyjny cel kary, stanowią katalog zamknięty i nie mogą być uzupełniane o inne przesłanki, w tym poprzez art. 56 k.k., o dyrektywy wymiaru kary określone w przepisach art. 53 k.k., art. 54 § 1 k.k. oraz art. 55 k.k.

W związku z tym, użyty w art. 56 k.k. zwrot o odpowiednim stosowaniu, z uwagi na specyfikę instytucji określonej w art. 77 § 1 k.k., nie pozwala przenieść ogólnych dyrektyw wymiaru kary wymienionych w pierwszym z tych przepisów na etap orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności. W odniesieniu do tego środka dyrektywy te są uwzględniane wyłącznie przez sąd meriti wyznaczający surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art. 78 k.k. (art. 77 § 2 k.k.).

Uchwała SN (7) z dnia 26 kwietnia 2017 r., I KZP 2/17

Standard: 17774 (pełna treść orzeczenia)