Kolektywizacja wsi 1948-1956

Na podstawie szeregu dostępnych dokumentów i dostępnych publikacji (por. Adolf Dobieszewski - Kolektywizacja polskiej wsi 1948-1956, Warszawa 1993 oraz Antoni Kura - Aparat bezpieczeństwa i wymiar sprawiedliwości w ramach procesu socjalizacji wsi polskiej w latach 1945-1956, wyd. IPN, Warszawa 2006) można bowiem stwierdzić, że w Polsce decyzję o kolektywizacji rolnictwa podjął Komitet Centralny PPR w czerwcu 1948 r., na podstawie rezolucji Kominformu z czerwca 1948 r., o rozpoczęciu kolektywizacji we wszystkich państwach komunistycznych. Chociaż oficjalnie propaganda podkreślała dobrowolność kolektywizacji, to jednak od czerwca 1952, wobec braku postępów kolektywizacji zaostrzono represje wobec jej przeciwników, poprzez m.in. rewizje, niszczenie mienia i dobytku gospodarczego, bezprawne domiary podatkowe (co doprowadzało gospodarstwa rolne do bankructwa) oraz liczne aresztowania i szykany. Jedną z form represji były kary grzywny za niewywiązywanie się z przymusowych dostaw obowiązkowych (kontyngentów), a także niejednokrotnie orzekając kary obozu pracy lub więzienia. Po zmianach politycznych Października 1956 r. oficjalnie uznano prywatne rolnictwo w Polsce za specyfikę tzw. polskiej drogi do socjalizmu, a władze komunistyczne rezygnowały stopniowo z przyspieszonej kolektywizacji.

Obowiązujące wówczas prawo karne było instrumentem zwalczania oporu przeciwko kolektywizacji wsi i obowiązkowym dostawom. Przepisy karne zawierały następujące akty prawne:

1) dekret z dnia 23 lipca 1951 r. o planowym skupie zbóż (Dz. U. Nr 39, poz. 297);

2) ustawa z dnia 10 lipca 1952 r. o obowiązkowych dostawach zbóż (Dz. U. Nr 32, poz. 214);

3) dekret z dnia 28 sierpnia 1952 r. o obowiązkowych dostawach ziemniaków (tekst jednolity: Dz. U. z 1961 r. Nr 35, poz. 183);

4) dekret z dnia 1 grudnia 1953 r. o obowiązkowych dostawach zwierząt rzeźnych (Dz. U. Nr 50, poz. 244 z późniejszymi zmianami).

Zgodnie z art. 22 ust. 1 dekretu z dnia 23 lipca 1951 r. o planowym skupie zbóż (Dz. U. Nr 39, poz. 297), odpowiedzialności podlegał ten, kto nie wykonywał ciążącego na nim obowiązku sprzedaży zbóż lub powoduje obniżenie ich jakości. Podlegał on karze grzywny do 4.500 zł, zaś orzekanie następowało w trybie postępowania karno-administracyjnego (art. 22 ust. 1 cyt. dekretu). Jednocześnie postępowanie można było umorzyć, jeżeli sprawca przed zapadnięciem orzeczenia przedłożył władzy orzekającej dowód wykonania obowiązku sprzedaży. Z kolei, odpowiedzialność karną z art. 23 wspomnianego dekretu ponosił, kto złośliwie uchylał się od ciążącego na nim obowiązku sprzedaży zbóż w ramach planu, utrudniał lub udaremniał wykonanie tego obowiązku przez inne osoby, albo publicznie nawoływał do uchylania się od tego obowiązku. Sprawca podlegał karze więzienia do lat 3 lub aresztu. Przepis art. 24 cyt. dekretu zawierał zapis, że wszelkie naruszenie przepisów dekretu oraz rozporządzeń i zarządzeń wydanych na jego podstawie karane będzie w myśl obowiązujących przepisów.

Wspomniany dekret został z dniem 21 lipca 1951 r. uchylony przez ustawę z dnia 10 lipca 1952 r. o obowiązkowych dostawach zbóż (Dz. U. Nr 32, poz. 214), jednak nie wiązało się to ze złagodzeniem sankcji karnych za niezrealizowanie obowiązkowych dostaw. Zgodnie z przepisem art. 28 ust. 1 cyt. ustawy, "kto nie wykonywa ciążącego na nim obowiązku dostaw zbóż lub powoduje obniżenie jakości dostarczonych zbóż - podlega karze grzywny do 3.000 złotych". Orzekanie następowało w trybie postępowania karno-administracyjnego, zaś postępowanie, wszczęte na podstawie ust. 1, mogło być umorzone, jeżeli sprawca przed zapadnięciem orzeczenia przedłożył władzy orzekającej dowód wykonania obowiązkowych dostaw (art. 28 ust. 3 ustawy). Przepisu tego nie można było jednak zastosować, jeżeli sprawca w bieżącym lub poprzednim roku gospodarczym był karany za niewykonanie obowiązkowych dostaw zbóż lub innych obowiązkowych dostaw. Natomiast art. 29 cyt. ustawy brzmiał następująco: "Kto złośliwie uchyla się od wykonania obowiązkowych dostaw, utrudnia lub udaremnia wykonanie obowiązkowych dostaw przez inne osoby albo publicznie nawołuje do uchylania się od wykonania obowiązkowych dostaw - podlega karze więzienia do lat trzech lub karze aresztu do lat trzech".

Analogiczne przepisy karne, w tym co do wysokości sankcji karnej i procedury, w art. 39 i 40 zawierał dekret z dnia 28 sierpnia 1952 r. o obowiązkowych dostawach ziemniaków (tekst jednolity: Dz. U. z 1961 r. Nr 35, poz. 183).

Z kolei, zgodnie z art. 24 ust. 1 dekretu z dnia 1 grudnia 1953 r. o obowiązkowych dostawach zwierząt rzeźnych (Dz. U. Nr 50, poz. 244 z późniejszymi zmianami) karze do 3.000 zł grzywny podlegał, kto nie wykonywał ciążącego na nim obowiązku dostaw zwierząt rzeźnych. Orzekanie następowało w trybie postępowania karno-administracyjnego. Natomiast przepis art. 25 cyt. dekretu brzmiał następująco: "Kto złośliwie uchyla się od wykonania obowiązku dostaw zwierząt rzeźnych, utrudnia lub udaremnia wykonanie tego obowiązku przez inne osoby, albo publicznie nawołuje do uchylania się od tego obowiązku - podlega karze więzienia do lat trzech lub aresztu".

Wspomniane przepisy karne zostały uchylone dopiero z dniem 1 stycznia 1972 r. ustawą z dnia 26 października 1971 r. o zniesieniu obowiązkowych dostaw zbóż, ziemniaków i zwierząt rzeźnych (Dz. U. Nr 27, poz. 253).

Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 26 lutego 2009 r., II AKa 36/09

Standard: 6623 (pełna treść orzeczenia)