Zwolnienie podejrzanego w związku z uchyleniem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu
Niezwłoczne uchylenie lub zmiana środka w razie ustania przyczyny (art 253 k.p.k.)
Uchylenie zaskarżonego postanowienia jest równoznaczne ze zwolnieniem podejrzanego z aresztu. Takie postąpienie znajduje akceptację w doktrynie i w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. orzeczenia SN : I KZP 20/10 z 24 listopada 2010 r., I KZP 18/15 z 25 lutego 2016 r.) Skutek taki jest jednak nieunikniony – żaden przepis nie daje bowiem sądowi odwoławczemu prawa do „wyjątkowego” czy „krótkotrwałego” stosowania tymczasowego aresztowania w sytuacji uchylenia zaskarżonego postanowienia z przyczyn, które można określić jako formalne. Jeśli prowadzący postępowanie przygotowawcze uważa, że podejrzany może utrudniać postępowanie, w szczególności podjąć próbę ukrycia się lub ucieczki może rozważyć zastosowanie wobec niego stosownych środków zapobiegawczych.
Końcowo należy podnieść, że to rolą ustawodawcy jest ewentualne wprowadzenie do ustawy uregulowania umożliwiającego sądowi odwoławczemu stosowania dalszego (krótkiego, np. do 7 dni) tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego, w sytuacji uchylenia postanowienia o areszcie do ponownego rozpoznania z powodu zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej (aby umożliwić sądowi I instancji ponowne rozpoznanie sprawy). Taka regulacja mogłaby ewentualnie dotyczyć tylko najpoważniejszych przestępstw. Aktualnie brak jest takiej regulacji w kodeksie postępowania karnego.
Postanowienie SA w Krakowie z dnia 10 czerwca 2016 r., II AKz 199/16
Standard: 6489 (pełna treść orzeczenia)
Uchylenie postanowienia o zastosowaniu (lub przedłużeniu stosowania) tymczasowego aresztowania musi prowadzić do uwolnienia oskarżonego, chyba że jest on pozbawiony wolności na podstawie innej decyzji procesowej wydanej w tej lub innej sprawie.
Całkowicie błędne jest odwoływanie się do art. 253 k.p.k. jako przepisu, który rzekomo nie daje podstawy do uchylenia tymczasowego aresztowania w sytuacji uchylenia postanowienia o zastosowaniu (przedłużeniu stosowania) tymczasowego aresztowania. Stosowanie tymczasowego aresztowania stanowi ingerencję w gwarantowane konstytucyjnie prawo do wolności osobistej, w związku z czym może być uznane za dopuszczalne jedynie wtedy, gdy istnieje wydana – zgodnie z ustawą – decyzja sądu. Po drugie, na nieporozumieniu polega rozróżnienie pomiędzy uchyleniem postanowienia o tym- czasowym aresztowaniu (o jego przedłużeniu) oraz uchyleniem samego tymczasowego aresztowania. Takie „rozdwojenie bytów prawnych” nie znajduje żadnego uzasadnienia.
Owszem, w art. 253 k.p.k. mowa o „uchyleniu lub zmianie” środka zapobiegawczego, a nie o „uchyleniu lub zmianie postanowienia o zastosowaniu tego środka”, niemniej nie jest uprawnione doszukiwanie się róż- nic pomiędzy tymi sformułowaniami. Zawsze bowiem ilekroć dojdzie do uchylenia tymczasowego aresztowania, unicestwione zostaje postanowienie o jego zastosowaniu (przedłużeniu stosowania), a ponowne zastosowanie tego środka zapobiegawczego wymaga wydania nowego postanowienia.
Po trzecie, odwoływanie się do art. 253 k.p.k. jako przepisu, który miałby stanowić podstawę dalszej izolacji oskarżonego, wobec którego uchylono postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, niezasadne jest z tego powodu, iż przepis ten odnosi się do zupełnie innego układu procesowego. Konstytuuje on tryb nadzoru nad stosowaniem środków zapobiegawczych, niezależny od instancyjnej kontroli orzeczeń w przedmiocie ich stosowania. Stosując ten przepis organ procesowy bada z urzędu zasadność dalszego stosowania środka zapobiegawczego i w razie stwierdzenia, iż ustały przyczyny jego zastosowania lub powstały przyczyny uzasadniające jego uchylenie lub zmianę, dokonuje tego. Jeśli natomiast w trybie kontroli odwoławczej sąd dojdzie do wniosku, że zaskarżone postanowienie jest wadliwe i z tego powodu je uchyla lub zmienia, podstawę jego decyzji stanowi art. 437 § 1 k.p.k., a nie art. 253 k.p.k.
Uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania zawsze wywołuje ten sam skutek, niezależnie od tego, jakie okoliczności legły u podstaw decyzji sądu odwoławczego. Skutek ten polega na tym, że sąd pierwszej instancji staje przed koniecznością ponownego rozpoznania wniosku o zastosowanie (przedłużenie stosowania) środka zapobiegawczego, względnie przed koniecznością ponownego zbadania tej kwestii z urzędu. W wyniku uchylenia postanowienia o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania postępowanie w przedmiocie wniosku cofa się po prostu do fazy poprzedzającej jego rozpoznanie. Oskarżony może być pozbawiony wolności w sprawie, ale jedynie do czasu oznaczonego poprzednim orzeczeniem o zastosowaniu lub przedłużeniu stosowania tego środka zapobiegawczego.
W konsekwencji trzeba przyjąć, że jeżeli sąd odwoławczy uchyla po- stanowienie sądu pierwszej instancji o zastosowaniu lub przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania, zobowiązany jest jednocześnie polecić natychmiastowe zwolnienie aresztowanego, chyba że nie upłynął jeszcze okres, na który aresztowano go uprzednio w danej sprawie, względnie podlega on pozbawieniu wolności w innej.
Postanowienie o uchyleniu tymczasowego aresztowania unicestwia postanowienie o zastosowaniu lub przedłużeniu stosowania tego środka (zostaje ono de facto uchylone) i nawet jeśli w dalszym procedowaniu dojdzie do wydania nowego po- stanowienia, to nie ulega wątpliwości, że nie może być ono podstawą po- zbawienia wolności w czasie od uchylenia poprzedniego postanowienia do chwili wydania nowego.
Na koniec zauważyć wypada, że każde pozbawienie człowieka wolności, które nie znajduje podstawy w wydanej zgodnie z prawem, choćby nieprawomocnej, decyzji procesowej, jest nielegalne. Sąd zatem ma obowiązek zarządzenia natychmiastowego zwolnienia tymczasowo aresztowanego zawsze, ilekroć uchylono postanowienie o zastosowaniu lub przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania, chyba że w dacie uchylenia tego postanowienia nie wyekspirował jeszcze termin, na który osobę 14 pozbawiono wolności uprzednio. W tym ostatnim wypadku zwolnienie na- stępuje zaś w dniu, w którym upływa termin tymczasowego aresztowania, co wynika w sposób nie budzący wątpliwości z art. 211 § 3 k.k.w.
Uchwała SN z dnia 24 listopada 2010 r., I KZP 20/10
Standard: 17610 (pełna treść orzeczenia)