Zagrożenie surową karą (art. 258 § 2 k.p.k.)

Dwa kryteria, od których równoczesnego spełnienia ustawodawca uzależnił decyzję o zastosowaniu przez sąd tymczasowego aresztowania w oparciu o podstawę unormowaną w art. 258 § 2 k.p.k. można określić mianem kryterium nieprognostycznego (chodzi o skazanie oskarżonego przez sąd pierwszej instancji na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata) i prognostycznego (grożąca oskarżonemu surowa kara; sąd musi zatem każdorazowo ustalić, czy w danym układzie procesowym oskarżonemu w istocie nadal grozi surowa kara - niezależnie od samej kary orzeczonej w wyroku sądu pierwszej instancji). Przy czym istotne jest podkreślenie tego, że ocenne sformułowanie, którym operuje ustawodawca w przepisie art. 258 § 2 k.p.k. („grożąca oskarżonemu surową kara”) należy interpretować przy uwzględnieniu kontekstu normatywnego, w którym zostało umieszczone (argumentum a rubrica), to jest jako postawienie prognozy o możliwości wymierzenia kary trzech lat lub kary surowszej (por. w tym zakresie poglądy doktryny, m. in. P. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Komentarz do kodeksu postępowania karnego, t. I, Warszawa 2007, s. 1169-1170 czy R. A. Stefański [w:] Z. Gostyński (red.), Komentarz do kodeksu postępowania karnego, t. I, Warszawa 1998, s. 682).

Jeżeli zatem w danym układzie procesowym takiej prognozy nie sposób postawić, to odpada wówczas możliwość stosowania tymczasowego aresztowania jako środka zapobiegawczego na podstawie art. 258 § 2 k.p.k.

Dla zastosowania tymczasowego aresztowania na podstawie art. 258 § 2 k.p.k. nieodzowne jest zatem dokonanie przez sąd stosujący środek zapobiegawczy ustalenia co do warunku nawiązującego do kary wymierzonej przez sąd pierwszej instancji. Ustalenie co do kary może być rozumiane ściśle formalistycznie (co - lojalnie trzeba przyznać - koresponduje z brzmieniem przepisu), można je jednak rozumieć także przy uwzględnieniu wskazanych powyżej istotnych, gwarancyjnych momentów celowościowych, tj. jako karę o określonym parametrze (3 lata) lub surowszą realnie grożącą oskarżonemu w postępowaniu karnym w dacie stosowania wobec oskarżonego tymczasowego aresztowania.

Sąd Najwyższy orzekający w niniejszym składzie opowiada się za drugim ze wskazanych tu sposobów interpretowania przepisu art. 258 § 2 k.p.k. Nie tylko uwzględnia on należycie kryterium „prognostyczne” wpisane do treści art. 258 § 2 k.p.k., ale też najpełniej koresponduje z racjami wprowadzenia regulacji szczególnej podstawy stosowania tymczasowego aresztowania do Kodeksu postępowania karnego. Skoro domniemanie destabilizacji toku postępowania zostało ściśle sprzężone z realnie wysokim zagrożeniem karą ocenianym w pryzmacie orzeczonej już wobec oskarżonego przez sąd pierwszej instancji kary, to nie sposób uznać, iżby materializowało się ono wówczas, gdy takiego surowego zagrożenia karą faktycznie nie można stwierdzić, bo mimo „formalnego” wymierzenia tej kary, realne zagrożenie, z uwagi na zaszłości związane z wykonaniem kary lub określonym układem procesowym sprawy, spada w sposób istotny znacznie poniżej progu trzech lat. Nie można więc przepisu art. 258 § 2 k.p.k. i izolacyjnego środka zapobiegawczego stosować w oderwaniu od analizy rzeczywistego zagrożenia karą i relacji tego zagrożenia do progu realnej surowości wskazanego w § 2 art. 258 k.p.k.

Postanowienie SN z dnia 9 maja 2024 r., II KZ 22/24

Standard: 83143 (pełna treść orzeczenia)

Zastosowanie - w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania - najbardziej dolegliwego środka zapobiegawczego może być uzasadnione grożącą oskarżonemu surową karą, albowiem prognoza taka stwarza domniemanie zakłócenia, czy wręcz uniemożliwienia normalnego toku postępowania, a to z kolei powoduje potrzebę zabezpieczenia jego prawidłowego biegu, właśnie poprzez stosowanie tymczasowego aresztowania.

Omawiana przesłanka szczególna stosowania tymczasowego aresztowania ma podstawowe znaczenie na początkowym etapie postępowania i jakkolwiek nie traci swego przymiotu również w postępowaniu jurysdykcyjnym, niemniej jednak zawsze oceniać należy ją łącznie z kategorią czynu zarzucanego (zob. postanowienie SA w Katowicach 3 września 2003 r., II Ako 401/03; postanowienie SA w Krakowie z 2 kwietnia 2008 r., II AKz 163/08).

Jest oczywiste, że musi być spełniona także jedna z przesłanek ogólnych (art. 249 § 1 k.p.k.) jak również ustalone okoliczności sprawy muszą prowadzić do przekonania, że może zostać wymierzona surowa kara pozbawienia wolności (zob. postanowienie SN z 20 marca 2007 r., WZ 8/07).

Możliwość badania tej ostatniej przesłanki w płaszczyźnie stosowania tymczasowego aresztowania aktualizuje się jednak dopiero w razie spełnienia poprzedzających warunków, o charakterze quasi-formalnym. Jeżeli więc oskarżonemu zarzuca się jedynie popełnienie występku zagrożonego karą łagodniejszą, niż 8 lat pozbawienia wolności, albo też w postępowaniu jurysdykcyjnym orzeczono nieprawomocnie karę łagodniejszą, niż 3 lata pozbawienia wolności, w ogóle nie jest możliwe zastosowanie tymczasowego aresztowania na podstawie kryterium grożącej surowej kary, przewidzianych w art. 258 § 2 k.p.k.

Połączenie wskazanych tam warunków spójnikiem "albo" wskazuje, że przepis sformułowano w formie alternatywy rozłącznej. Innymi słowy, warunkiem zastosowania tymczasowego aresztowania na tej podstawie jest spełnienie, spośród dwóch możliwych do ziszczenia się, jednego i tylko jednego warunku. W razie zapadnięcia chociażby nieprawomocnego wyroku rozstrzygające znaczenie ma więc kara orzeczona, nie zaś prognozowana 

Postanowienie SN z dnia 29 września 2021 r., V KZ 47/21

Standard: 53931 (pełna treść orzeczenia)