Bezpośredniość pokrzywdzenia jako przesłanka uzyskania statusu pokrzywdzonego (art. 49 k.p.k.)

Ustawowa definicja pokrzywdzonego ma charakter materialny i zawężony. Kładzie akcent na kryterium bezpośredniości naruszenia bądź zagrożenia dobra prawnego wyłączający z grona pokrzywdzonych podmioty, których dobra prawne mogłyby zostać naruszone ale nie „bezpośrednio”, tzn. w dalszej perspektywie. 

Nie jest w rozumieniu art. 49 § 1 k.p.k. pokrzywdzonym ten, czyje dobro, choćby było dobrem prawnie chronionym, zostało zagrożone lub naruszone przez czyn, który jest przestępstwem, co jednak nie należy do jego ustawowych znamion (zob. uchw. SN z dnia 15 września 1999 r., I KZP 26/99).

Kryterium bezpośredniości nie jest spełnione, gdy dobro prawne danego podmiotu zostało naruszone za pośrednictwem godzenia w inne dobro (zob. np. postanowienia SN: z dnia 25 marca 2010 r., IV KK 316/09; z dnia 30 września 2013 r., IV KK 209/13).

Wyrok SN z dnia 22 marca 2023 r., II KK 616/22

Standard: 74253 (pełna treść orzeczenia)

Wymóg bezpośredniości naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego jest tym co odróżnia pojęcie pokrzywdzonego w rozumieniu przepisów prawa karnego procesowego od cywilnoprawnego pojęcia poszkodowanego, tj. osoby, która doznała szkody (zarówno bezpośredniej, jak i pośredniej) w zakresie swoich dóbr prawnie chronionych na skutek zdarzenia szkodzącego. Ta bezpośredniość występuje wtedy, gdy pomiędzy czynem zawierającym przedmiotowe znamiona przestępstwa, a naruszeniem lub zagrożeniem dobra danego podmiotu nie ma ogniw pośrednich. Pokrzywdzonym zatem w procesie karnym może być jedynie ten, kogo przestępstwo dotyka bezpośrednio i narusza lub zagraża w taki sposób jego dobru prywatnemu, chronionemu przez naruszony przez sprawcę przepis.

Nie jest pokrzywdzonym w rozumieniu art. 49 § 1 k.p.k. podmiot, którego dobro prawnie chronione zostało zagrożone lub naruszone, gdy pozostaje ono poza zakresem ustawowych znamion zarzuconego sprawcy przestępstwa. 

O przyznaniu danemu podmiotowi przymiotu pokrzywdzonego (i wszystkich związanych z tym uprawnień) decyduje zespół znamion typu czynu zabronionego, z uwzględnieniem konstrukcji zbiegu przepisów, jak również czynów współukaranych uprzednich i następczych, chociażby naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego nie wynikało bezpośrednio z opisu czynu i jego kwalifikacji 

Wyrok SN z dnia 25 lipca 2018 r., II KK 240/18

Standard: 39439 (pełna treść orzeczenia)