Prowadzenie w stanie nietrzeźwości - społeczna szkodliwość

Ocena stopnia społecznej szkodliwości konkretnego zachowania powinna być oceną całościową, uwzględniającą okoliczności wymienione w art. 115 § 2 k.k., nie zaś sumą, czy pochodną ocen cząstkowych takiej, czy innej „ujemności” tkwiącej w poszczególnych okolicznościach. Pamiętać trzeba, iż do konkretnie rozpatrywanego czynu odnoszą się tylko te elementy z art. 115 § 2 k.k., które mają swoje odpowiedniki w danym typie czynu.

Podnieść trzeba, iż sformułowanie „rodzaj i charakter naruszonego dobra” dotyczy dobra prawnie chronionego przepisem karnym, w którym określono popełniony i oceniany czyn zabroniony. Odwołanie się przez ustawodawcę do „naruszonego dobra” przekonuje, iż ma to bezpośredni związek z karalnym zachowaniem sprawcy. Sformułowanie to więc należy odnosić do oceny karnoprawnego zamachu, która sprowadza się do wskazania, czy określony czyn należy oceniać negatywnie, biorąc pod uwagę wartość dobra prawnego, które zostało naruszone lub zagrożone. Dlatego też to jego pozytywna wartość pozwala ocenić negatywną wartość czynu, będącego zamachem na to dobro. W tym zakresie więc podstawowym wyznacznikiem charakteru dobra prawnego jest jego społeczna wartość tj. doniosłość dla prawidłowego funkcjonowania stosunków społecznych.

W tym rozumieniu przepis art. 178a § 1 k.k. chroni istotne dobro prawne jakim jest bezpieczeństwo w ruchu drogowym, który z uwagi na doniosłość i powszechność stanowi istotny element życia społecznego i relacji międzyludzkich, jak i też społecznych. Zaś karygodność jego naruszenia musi być oceniona m.in. przez pryzmat stopnia nietrzeźwości. Im wyższe więc stężenie alkoholu u sprawcy tym istotniejsze jest naruszenie chronionego przez przepis art. 178a § 1 k.k. dobra prawnego.

Kolejnym elementem jest rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody. W ocenie Sądu Okręgowego należy podzielić pogląd, że powyższe sformułowanie należy interpretować w sposób szeroki tj. uwzględniać każdą szkodę a nie tylko wynikającą wyłącznie z ustawowego zapisu czynu zabronionego. Stąd też przy przestępstwach z art. 178a § 1 k.k. w tym zakresie, należy wziąć pod uwagę te elementy dotyczące czynu, czy też sprawcy, które decydują o stopniu prawdopodobieństwa wyrządzenia określonej szkody przestępnym zachowaniem, a więc stopień nietrzeźwości, sposób poruszania się pojazdem mechanicznym (pośrednio wynikającym z przyczyn leżących u podstaw podjęcia decyzji o zatrzymaniu kierującej nim osoby przez uprawnionych do tego funkcjonariuszy), długość przejechanego lub planowanego do pokonania odcinka, porę dnia, kategorię dróg, rodzaj terenu itp.

Natomiast sposób popełnienia czynu stanowiący kolejną wypadkową, decydującą o stopniu społecznej szkodliwości, należy rozpatrywać na dwóch płaszczyznach. Pierwsza odnosi się do formalnego charakteru znamion sprawczych, wskazanych w przepisie karnym, które mogą przewidywać alternatywny sposób jego popełnienia, co ocenę karygodności wiązać należałoby ze sposobem ustawowego zrealizowania przez sprawcę znamion czynu, zakładając iż karygodność ta dla każdego z nich jest odmienna. Druga zaś związana jest z rzeczywistym sposobem realizacji przez sprawcę formalnego znamienia czynnościowego, gdyż znamię to można faktycznie realizować na wiele różnych sposobów, których negatywna doniosłość społeczna jest różna. Przy czynach z art. 178a § 1 k.k. istotne znaczenie w tym zakresie będą miały chociażby kierowanie pojazdem wbrew woli innych osób po pokonaniu zabezpieczenia pojazdu itp.

Decydujące zaś także o stopniu społecznej szkodliwości okoliczności popełnienia czynu nie tylko należy wiązać z okolicznościami ustawowymi wyrażonymi w treści karnoprawnego zakazu, lecz także okolicznościami faktycznymi towarzyszącymi czynowi, do których należy zaliczyć: trudne warunki (osobiste, majątkowe, lokalowe lub rodzinne) sprawcy oraz niewłaściwe zachowanie się pokrzywdzonego lub innej osoby.

Nadto pamiętać należy o tym, że okoliczności czynu ściśle związane są z zagadnieniem czasu i miejsca jego popełnienia, co nie może zostać pominięte przez sąd orzekający, a niewątpliwie z uwagi na charakter czynu zabronionego przypisanego oskarżonej, będzie miało istotne znaczenie.

Pojęcie „wagi naruszonych obowiązków” należy odnieść tylko do tych czynów zabronionych, które zawierają wskazane odwołanie, co okoliczność tą na kanwie niniejszej sprawy lokuje poza zakresem stopnia społecznej szkodliwości czynu, co również dotyczy „rodzaju naruszonych reguł ostrożności i stopnia ich naruszenia” jako odnoszących się do czynów zabronionych popełnionych nieumyślnie.

Ostatnim elementem stopnia społecznej szkodliwości jest motywacja sprawcy, którą należy rozumieć jako przeżycia psychiczne w/w o charakterze intelektualnym. Istotą motywu jest przemyślane dążenie sprawcy do osiągnięcia określonego stanu. Charakteryzuje go nie tylko zachowanie uświadomione, lecz również wolicjonalne. Motywacja sprawcy jako składowa społecznej szkodliwości podlega wartościowaniu z uwagi na jej społeczną ocenę. Mogą więc być motywy zasługujące na aprobatę, za taką z pewnością należy uznać chęć pogodzenia się z ojcem przez oskarżoną oraz zasługujące na potępienie.

W zasadzie brak powiązania elementów decydujących o społecznej szkodliwości z ustalonym stanem faktycznym, czy też pominięcie przy jego ocenie okoliczności mających w tej materii podstawowe znaczenie (stopień nietrzeźwości oskarżonej) lub nadaniu im niewłaściwej wagi (odcinek drogi przejechanej przez oskarżoną, czas i miejsce zdarzenia) zasadnym czyni zarzuty apelacyjne i musi skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Wyrok SO w Krośnie z dnia 8 czerwca 2016 roku, II Ka 160/16

Standard: 6245 (pełna treść orzeczenia)