Przypisanie paserstwa w miejsce zarzucanej kradzieży

W sytuacji, gdy w akcie oskarżenia zarzucano kradzież, a w wyroku przypisano popełnienie paserstwa, to w zależności od okoliczności konkretnej sprawy możliwe będzie stwierdzenie, że wykroczono poza granice aktu oskarżenia, albo uznanie, że nie doszło do wyjścia poza granice aktu oskarżenia. Kluczowe znaczenie dla dokonania takiej oceny będzie miało zbadanie, czy czyn przypisany mieści się w podstawach faktycznych aktu oskarżenia. Nawet w publikacjach, których autorzy wymieniani są jako przeciwnicy możliwości przypisania paserstwa, gdy w akcie oskarżenia zarzucono popełnienie kradzieży, wymieniane są przypadki, w których taka zmiana będzie mieściła się w granicach skargi uprawnionego oskarżyciela. Należy do nich sytuacja, która akceptowana była już w orzecznictwie sądów przedwojennych, a mianowicie, gdy dokonanie odmiennych ustaleń faktycznych w przedmiocie zachowania oskarżonego dotyczy sposobu wejścia w posiadanie cudzej rzeczy.

Nie stanowi przekroczenia granic aktu oskarżenia, gdy zdarzenie zostało w nim opisane jako kradzież lub inna postać zaboru mienia, a w wyroku skazującym sąd przyjął paserstwo (zob. wyroki SN: z dnia 23 października 1934 r., II K 1198/34,  z dnia: 28 kwietnia 1932 r, II1K 403/32,, z dnia 1 lutego 1934 r., 1K 958/33, z dnia 23 lutego 1938, 1 K 637/37).

Jeśli jednak wobec braku wystarczających dowodów dla przypisania kradzieży, sąd przypisze popełnienie paserstwa, opartego na ustaleniach faktycznych nie pozostających w związku z zarzutem kradzieży, to przekroczy granice aktu oskarżenia. Trafnie problem ten ujęto w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2011 r., IV KK 139/11, w którym stwierdzono, że: „Nie można mówić o tożsamości czynów, jeżeli przestępstwo paserstwa, przypisywane zamiast zarzucanego przestępstwa kradzieży lub kradzieży z włamaniem, miało miejsce już jakiś czas po tej kradzieży i w okolicznościach niemających nic wspólnego z opisem i podstawą faktyczną czynu zarzucanego jako kradzież lub kradzież z włamaniem. W takim wypadku nie chodzi bowiem tylko o odmienny sposób wejścia w posiadanie rzeczy pochodzącej z czynu zabronionego, lecz o zupełnie inne zdarzenie faktyczne, w ramach którego doszło do uzyskania takiego posiadania.”

Przedstawione rozważania uprawniają zatem stwierdzenie, że nie można sformułować uniwersalnej reguły pozwalającej zawsze na przypisanie popełnienia przestępstwa paserstwa w miejsce zarzucanego przestępstwa kradzieży.

Postanowienie SN z dnia 5 września 2019 r., I KZP 6/19

Standard: 39761 (pełna treść orzeczenia)

Jedną z grup zdarzeń stosunkowo często powodujących problemy w praktyce orzeczniczej są te obejmujące pierwotnie zarzut kradzieży (w jej różnych odmianach), gdy następnie w toku procesu nie sposób wykazać znamion zaboru, lecz bez wątpienia rzecz pochodząca z przestępstwa znajduje się w posiadaniu oskarżonego. Rozważa się wówczas możliwość zakwalifikowania zachowania sprawcy jako przestępstwa paserstwa (z art. 291 k.k. lub art. 292 k.k.). Sąd Najwyższy w zależności od unikalnych realiów konkretnych spraw raz akceptuje, raz odrzuca taką możliwość. W wyroku z dnia 15 marca 2012 r., V KK 240/11, wskazał, że "nie jest to wykluczone, byle tylko nie wszystkie elementy tożsamości czynu zarzucanego i przypisanego ulegały wówczas zmianie", podobnie w postanowieniu z dnia 14 lipca 2011 r., IV KK 139/11 "nie można mówić o tożsamości czynów, jeżeli przestępstwo paserstwa, przypisywane zamiast zarzucanego przestępstwa kradzieży lub kradzieży z włamaniem miało miejsce już w jakiś czas po tej kradzieży i w okolicznościach niemających nic wspólnego z opisem i podstawą faktyczną czynu zarzucanego jako kradzież lub kradzież z włamaniem. W takim wypadku nie chodzi bowiem tylko o odmienny sposób wejścia w posiadanie rzeczy pochodzącej z czynu zabronionego, lecz o zupełnie inne zdarzenie faktyczne, w którego ramach doszło do uzyskania takiego posiadania".

Bardziej kategorycznie w tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 września 2014 r., II KK 234/14, , gdzie podkreślił, że "zachowanie opisane w skardze uprawnionego oskarżyciela, jako podjęcie czynności przełamania w określony sposób zabezpieczeń mienia, a następnie jego zaboru (poprzez podjęcie konkretnych aktywności, w konkretnym miejscu i czasie) w celu przywłaszczenia i zakwalifikowane z art. 279 k.k., nie może być następnie uznane w toku postępowania sądowego za przestępstwo paserstwa z art. 291 k.k., gdyż nie może ono odpowiadać kategorii zachowań opisanych przez ten przepis."

To ostanie orzeczenie podnosi dla prawa materialnego i procesowego najbardziej zdaje się istotną rzecz.

Ustawodawca w sposób klarowny wyznaczył zupełnie inne znamiona czynnościowe dla obu tych typów. Oznacza to, że opisują one w sposób abstrakcyjny zupełnie odmienne kategorie zdarzeń faktycznych, które stały się podstawą ich kryminalizacji. W przypadku kradzieży jest to akt zaboru stanowiący czynności konwencjonalną wyjmującą rzecz ruchomą spod władztwa uprawnionego, natomiast w przypadku paserstwa są to czynności polegające m.in. na wejściu w posiadanie przedmiotu już uprzednio wyjętego spod owego władztwa. Kategorialnie i temporalnie są to zatem odmienne grupy zachowań.

Wyznaczanie ram procesu skargą uprawnionego oskarżyciela nie może być dowolne i abstrahować w zupełności od realiów prawa materialnego. Jeżeli w toku postępowania przygotowawczego materiał dowodowy pozwala na przyjęcie, że do zachowania kwalifikowanego jako zabór mienia w celu przywłaszczenia doszło i konstruowany jest w tym kierunku akt oskarżenia, oznacza to, że oskarżyciel dostrzega i domaga się ukarania za określoną kategorię zachowań. Dopuszczalne jest wtedy na etapie jurysdykcyjnym zmodyfikowanie opisu czynu bazującego na zdarzeniu historycznym wyznaczonym ramami znamienia "zabiera" w kierunku np. typów zmodyfikowanych.

Innymi słowy oskarżyciel z określoną dozą pewności przedstawia sądowi potencjalnego sprawcę zaboru w celu przywłaszczenia. Szczegóły i okoliczności owego zaboru mogą zostać wyklarowane dopiero w toku procesu. Jednak oskarżyciel musi sprecyzować owo zdarzenie historyczne, by możliwa była następnie subsumcja pod konkretny przepis. Nie jest natomiast poprawny, mając na uwadze kryteria materialnoprawne, tak szeroki opis zdarzenia historycznego, z którego prima facie nie wynika kategoria zdarzeń realizujących znamiona typu czynu zabronionego. Innymi słowy nie jest dopuszczalne wniesienie aktu oskarżenia zawierającego alternatywne, wyłączające się kwalifikacje tego samego zdarzenia. Przykładem na gruncie przestępstw przeciwko mieniu może być wskazanie, że oskarża się kogoś o "posiadanie w swoim majątku przez podjęcie nieustalonych czynności rzeczy ruchomej należącej do osoby trzeciej". Może zatem chodzić o kradzież we wszystkich jej odmianach, przywłaszczenie, pranie pieniędzy, paserstwo itp. Sytuacja ta obrazuje jedynie pewne ekstremum.

W niniejszej sprawie oskarżyciel publiczny w sposób precyzyjny wskazał jednak abstrakcyjną kategorię zachowań stanowiących podstawę wartościowania. Zarzucił zabranie pojazdu w celu przywłaszczenia przez uprzednie otwarcie nieustalonym narzędziem zamka w drzwiach. Takie zarysowanie zdarzenia historycznego (a właściwie jednostkowych zdarzeń, gdyż czynów było kilka) nie pozostawia wątpliwości do jakiej kategorii prawnomaterialnej ono należy - typów kradzieży.

Wobec tego nie można racjonalnie bronić tezy, że ów opis pozwala jednocześnie (alternatywnie) na określenie owego zdarzenia, jako pomocy w zbyciu mienia, co do którego sprawca powinien i mógł przypuszczać, że pochodzi z kradzieży. Ustawowy opis znamion kradzieży z włamaniem oraz przestępstwa paserstwa utwierdza, że do czynienia mamy z ontologicznie rozłącznymi grupami zachowań, które nie mają punktu przecięcia. Możliwe jest naturalnie, że po dokonanej kradzieży ten sam sprawca przyjmuje łup od pozostałych współsprawców lub pomaga im w jego następczym zbyciu. Lecz stanowi to osobne zachowanie rodzajowo i temporalnie odrębne.

Wyrok SN z dnia 4 października 2017 r., II KK 162/17

Standard: 26011 (pełna treść orzeczenia)