Pojęcie innej niż bank jednostki organizacyjnej w rozumieniu art 297 k.k.

Zgodnie z art. 297 § 1 k.k. odpowiedzialności karnej podlega kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi - kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia.

Sądowi Okręgowemu w składzie orzekającym znane są poglądy części doktryny, na które nota bene powołuje się skarżący, zgodnie z którymi do jednostek organizacyjnych prowadzących podobną do banków działalność gospodarczą należy zaliczyć nie tylko te wszystkie jednostki, które wykonują czynności określone w art. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe ( tekst jedn. Dz. U. 2016.996) jako czynności bankowe oraz spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1450 z późn. zm.), pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe (ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 167 z późn. zm., oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy, Dz. U. Nr 100, poz. 502 z późn. zm.) ale także wskazane w art. 4 ustawy Prawo bankowe instytucje finansowe, międzynarodowe instytucje finansowe czy instytucje kredytowe ( vide: Kodeks karny. Komentarz , wydanie VII po redakcją T. Bojarskiego, LEX 2016; J. Skorupka. Przestępstwo oszustwa finansowego z art. 297 k.k. po noweli z marca 20904 r. Prok. i pr. 7-8, 2005 ).

W przekonaniu Sądu Okręgowego wskazana powyżej wykładania podmiotów objętych ochroną w art. 297 k.k. jest zbyt szeroka, brak jest bowiem podstaw prawnych do zaliczenia do nich wszystkich instytucji, o których mowa w art. 4 ustawy Prawo bankowe, w tym instytucji finansowych (ust. 1 pkt 7). Przepis art. 4 ustawy Prawo bankowe jest jedynie tzw. słowniczkiem. Definiuje wymienione w nim pojęcia, choć nie wszystkie i jako taki nie pozwala na wskazanie cech pozwalających na ustalenie, że dany podmiot prowadzi podobną do banku działalność gospodarczą.

W ocenie Sądu pojęcia, o których mowa w art. 297 k.k., wobec braku w Kodeksie karnym ich legalnej definicji, należy rozumieć zgodnie z ich znaczeniem nadanym w dziedzinie prawa, z których się wywodzą, stosownie do zasady subsydiarności prawa karnego gospodarczego i dyrektywy jednolitości terminologicznej. Oznacza to, że pojęcie „jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną (do banku) działalność gospodarczą na podstawie ustawy” należy interpretować zgodnie z ustawą z dnia 29.08.1997 r. Prawo bankowe. W myśl art. 2 tego ostatniego aktu prawnego bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Tak więc to „czynności bankowe” są podstawowym elementem określającym pozycję banku w obrocie gospodarczym, a tym samym muszą być one wykonywane przez inne podmioty, aby było możliwe uznanie, iż jednostki te prowadzą podobną do banku działalność gospodarczą na podstawie ustawy.

Zgodnie z art. 5.1. ustawy Prawo bankowe „czynnościami bankowymi” są:

1)przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów;

2)prowadzenie innych rachunków bankowych;

3)udzielanie kredytów;

4)udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw;

5)emitowanie bankowych papierów wartościowych;

6)przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych;

7)wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:

1)udzielanie pożyczek pieniężnych;

2)operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty;

3)świadczenie usług płatniczych oraz wydawanie pieniądza elektronicznego;

4)terminowe operacje finansowe;

5)nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych;

6)przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych;

7)prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych;

8)udzielanie i potwierdzanie poręczeń;

9)wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych;

10)pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

Ponadto w myśl ust. 4 i 5 tego artykułu działalność gospodarcza, której przedmiotem są czynności, o których mowa w ust. 1, może być wykonywana wyłącznie przez banki oraz jednostki organizacyjne inne niż banki, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

Tak więc wyróżnić można dwie grupy czynności bankowych - czynności bankowe sensu stricto (wymienione w ust. 1 ww. artykułu) i czynności bankowe sensu largo (wskazane w ust. 2 tego przepisu). Przy czym czynności bankowe sensu largo to takie czynności, które mogą wykonywać także inne podmioty niż banki, jednak wówczas, gdy wykonują je banki, są to czynności bankowe. Jedną z czynności bankowych sensu largo jest udzielanie pożyczek pieniężnych ( vide: A. Kawulski. Prawo bankowe. Komentarz. LexisNexis 2013, W. Srokosz, Czynności bankowe zastrzeżone dla banków, Bydgoszcz-Wrocław 2003).

W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu Okręgowego o możliwości uznania na gruncie art. 297 k.k., czy dany podmiot prowadzi działalność gospodarczą podobną do banku decyduje to, czy może on wykonywać przynajmniej niektóre czynności bankowe sensu stricto, gdyż tylko wtedy realizuje on operacje zastrzeżone wyłącznie dla banków. Tymczasem, zgodnie z twierdzeniami skarżącego, bezspornie (...) S.A. jest firmą, u której podstaw działalności leży udzielanie pożyczek ze środków własnych, a nie np. kredytów. Instytucja pożyczki zaś unormowana jest w przepisach prawa cywilnego (art. 720 k.c.), a nie prawa bankowego i może być udzielana nie tylko przez osoby prawne, ale także osoby fizyczne. Tylko wtedy, gdy pożyczkodawcą jest bank, pożyczka jest czynnością bankową.

Wyrok SO w Białymstoku z dnia 7 listopada 2016 r., VIII Ka 568/16

Standard: 6211 (pełna treść orzeczenia)