Ustawa budżetowa (art. 219 konstytucji)

Art. 219 ust. 1 i 2 Konstytucji stanowi, że "Sejm uchwala budżet państwa (...) w formie ustawy budżetowej", a ustawa określa "zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej". Budżet państwa jest jego planem finansowym, szacunkowo określającym zestawienie wszystkich dochodów i wydatków państwa. Ustawa budżetowa składa się z części normatywnej i rachunkowej; w części dotyczącej wydatków określa ich nieprzekraczalne limity, a w części dotyczącej dochodów - określa jedynie prognozy. Ustrojodawca postanowił, że kwestie dotyczące tworzenia projektu budżetu państwa zostaną unormowane odrębną ustawą, co nastąpiło w ustawie o finansach publicznych.

Art. 221 Konstytucji statuuje wyłączną kompetencję Rady Ministrów w zakresie inicjatywy ustawodawczej odnoszącej się do ustawy budżetowej i jej zmiany oraz ustaw o prowizorium budżetowym, o zaciąganiu długu publicznego i o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo. Trybunał Konstytucyjny podkreślał już (wyrok z 9 listopada 2005 r., Kp 2/05) bardzo silną pozycję ustrojową Rady Ministrów w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej, wynikającą właśnie z postanowienia Konstytucji o wyłączności inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy budżetowej, z art. 220 ust. 1 (zakaz zwiększania przez Sejm deficytu budżetowego w stosunku do przewidzianego w projekcie ustawy budżetowej) oraz z art. 219 ust. 4 w związku z art. 146 ust. 4 pkt 6 (wyłączność kompetencji Rady Ministrów w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej państwa oraz kierowania wykonaniem budżetu na podstawie ustawy budżetowej). Samo przedłożenie projektu ustawy budżetowej jest zarówno uprawnieniem Rady Ministrów, jak i jej obowiązkiem, a wyłączność tej kompetencji Rady Ministrów wynika z faktu, że to ona prowadzi gospodarkę finansową państwa i kieruje wykonaniem ustawy budżetowej, za co ponosi odpowiedzialność przed Sejmem (udzielającym, albo nie, absolutorium). Ponadto to ona dysponuje ogółem środków technicznych i dostępem do niezbędnej wiedzy specjalistycznej, które warunkują przygotowanie projektu tego nadzwyczaj skomplikowanego aktu prawnego o fundamentalnym znaczeniu dla funkcjonowania państwa.

Podstawą działalności ustawodawczej jest tzw. ogólna kompetencja prawodawcza, czyli umocowanie ustawodawcy do regulowania wszelkich spraw przez siebie wybranych (art. 10 ust. 2 i art. 95 ust. 1 Konstytucji). Zarazem art. 221 Konstytucji jest dotyczącym kilku rodzajów ustaw wyjątkiem od ogólnej reguły, ustanowionej w art. 118 Konstytucji. Skoro zaś exceptiones non sunt extendendae ("wyjątków nie wolno interpretować rozszerzająco"), to nie można uznać, że inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustaw okołobudżetowych przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.

Ustrojodawca nie ustanowił obowiązku, zgodnie z którym opracowywanie projektów ustaw okołobudżetowych i tryb ich uchwalania (procedowania) miałyby podlegać tym samym zasadom, co tworzenie i uchwalanie samej ustawy budżetowej, a brak tego rodzaju postanowienia wyklucza możliwość orzeczenia o niekonstytucyjności ustawy okołobudżetowej, procedowanej zgodnie z zasadami właściwymi dla ustaw zwykłych.

Fakt, że uchwalenie ustaw okołobudżetowych jest z reguły warunkiem koniecznym uchwalenia samej ustawy budżetowej, nie może stanowić argumentu rozstrzygającego o konieczności stosowania w odniesieniu do nich tych samych rygorów, które obowiązują w odniesieniu do ustawy budżetowej, traktowanej przez Konstytucję jako wyjątek.

Wyrok TK z dnia 12 grudnia 2012 r., K 1/12

Standard: 302 (pełna treść orzeczenia)

W odniesieniu do charakteru norm ustawy budżetowej oraz uprawnień Trybunału Konstytucyjnego do orzekania o zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją należy w niniejszej sprawie podzielić w pełni pogląd wyrażony przez Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 6 lutego 2007 r., K 16/06.

Zgodnie z art. 219 ust. 1 Konstytucji Sejm uchwala budżet państwa na rok w formie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa przestaje zatem obowiązywać z mocy samego prawa z upływem roku, na który została uchwalona (por. postanowienie TK z 10 marca 1998 r., K. 30/97, postanowienie TK z 20 czerwca 2001 r., sygn. K. 35/00).

Z zasady coroczności ustawy budżetowej wynika domniemanie ograniczonego - do roku - czasu obowiązywania jej przepisów. Wyjątki polegające na dalszym obowiązywaniu przepisów zamieszczonych w ustawach budżetowych powinny wynikać bezpośrednio z brzmienia przepisów Konstytucji lub z ustaw. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, opierając się na powołanym orzecznictwie oraz literaturze, że wraz z upływem roku budżetowego pojawia się ujemna przesłanka procesowa do rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny pytania prawnego sądu dotyczącego zgodności z Konstytucją przepisu ustawy budżetowej.

Postanowienie TK z dnia 12 lutego 2009 r., P 66/08

Standard: 303 (pełna treść orzeczenia)