Obrona konieczna, umiarkowana i współmierna
Obrona konieczna (art. 25 k.k.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Obrona konieczna jest prawem podmiotowym człowieka pozwalającym mu bronić dóbr własnych lub cudzych. Napadniętemu przysługuje wszak prawo do korzystania ze wszystkich środków obrony, które umożliwiają mu uzyskanie przewagi nad napastnikiem, gdyż tylko wtedy może dojść do odparcia zamachu. Im większa przewaga napastnika, tym drastyczniejsze środki wolno stosować napadniętemu. Oznacza to, że obrona musi swą intensywnością zawsze przewyższać intensywność zamachu. W przeciwnym wypadku napadnięty nie obroni się (zob. wyr. SN z dnia 10 stycznia 1969 r., IV KR 134/68).
Ze znamienia konieczności obrony wynika, że dopuszczalna jest taka obrona, która gwarantuje broniącemu się odparcie zamachu. Dopuszczalny jest zatem taki sposób obrony, który daje broniącemu dostateczną przewagę nad napastnikiem. Sposób obrony ma być konieczny do odparcia zamachu.
Broniący się przed atakiem ma prawo użycia takiego przedmiotu, który jest w stanie zapewnić mu odparcie ataku, nawet gdy napastnik posługuje się gołymi rękami. Dopuszczalne jest użycie niebezpiecznego narzędzia nawet w sytuacji, gdy atakujący używa jedynie siły fizycznej, o ile napadnięty nie dysponuje innym środkiem obrony. Atakując dobro chronione prawem, a zwłaszcza dokonując zamachu na zdrowie lub życie innej osoby, napastnik musi liczyć się z obroną ze strony napadniętego i to taką, jaka będzie konieczna, aby odeprzeć zamach. Zatem napastnik powinien liczyć się z każdą konsekwencją, jaka w wyniku takiego zamachu może nastąpić, z ryzykiem doznania uszczerbku na zdrowiu, a nawet z utratą życia.
Wyrok SA w Wrocławiu z dnia 16 listopada 2022 r., II AKa 135/22
Standard: 74655 (pełna treść orzeczenia)
Istotnym elementem rzutującym na spełnienie przesłanek kontratypu z art. 25 § 1 k.k. jest ocena konieczności odpierania zamachu w konkretnych okolicznościach. Konieczność ma dwa aspekty - zewnętrzny, tj. oceny niezbędności podjęcia zachowania obronnego w ogóle, oraz wewnętrzny - tj. niezbędności podjęcia konkretnego sposobu zachowania. Dominuje pogląd o samoistności obrony koniecznej. Dopóki odpieranie zamachu na dobra prawne nie będzie zakładało albo immanentnie wymuszało umyślnego pozbawienie napastnika życia - osoba chcąca skorzystać z kontratypu nie musi uzasadniać, że istniała inna równie efektywna metoda jego zniwelowania. Wiele cech związanych ze sprawcą, nośnikiem zaatakowanych dóbr, okolicznościami i przyjętym modus operandi determinuje ocenę adekwatności przyjętych środków obrony.
W doktrynie i orzecznictwie akcentuje się ponadto następujące szczególne czynniki oceny: siłę fizyczną napastnika, jego stan psychofizyczny, przewagę liczebną, używanie niebezpiecznych narzędzi, intensywność zadawanych ciosów, miejsce, w którym doszło do zamachu (tak m.in. SN w wyr. z 14.6.1984 r., I KR 123/84; wyr. SA w Gdańsku z 19.5.2014 r., II AKA 96/14).
Uwzględniając powyżej wskazane faktory, broniący dobra może użyć takich środków obrony, które są mu efektywnie dostępne i zapewnią mu skuteczność oraz zyskanie przewagi nad napastnikiem.
Oceny stopnia i intensywności zamachu należy dokonywać prognostycznie, tj. ze względu na doświadczenie życiowe, posiadaną wiedzę oraz znajomość przebiegów kauzalnych, dostosować sposób odparcia zamachu nie tyle do obecnie istniejącego zagrożenia, ale by zapewnić, że się ono nie rozwinie w stopniu, w którym jego odwrócenie będzie już poza zasięgiem.
Dorobek judykalny wskazuje jednoznacznie, że działający w obronie koniecznej może użyć takich środków, jakie uważa w konkretnych okolicznościach za niezbędne do odparcia zamachu. To oznacza, że mogą to być również przedmioty niebezpieczne bądź nóż. Napadnięty ma prawo bronić się środkami odpowiednimi do użytych w zamachu, byleby tylko nie przekroczył proporcji dóbr właściwej obronie koniecznej (tak m.in. wyrok SA w Lublinie z 18.2.2014 r., II AKA 19/14).
Założenie konieczności obrony przed bezprawnym atakiem zawiera w sobie wymóg umiarkowanego (koniecznego) sposobu obrony, w którym broniący się uzyskuje przewagę niezbędną do odparcia zamachu - oraz mimo braku zasady proporcjonalności dóbr zagrożonego zamachem i naruszonego w wyniku jego odparcia - niedopuszczalność rażącej dysproporcji tych dóbr. Broniący dobra przed zamachem musi być świadomy istnienia zamachu oraz działać celem jego uchylenia.
Wyrok SR dla m.st. Warszawy z dnia 9 listopada2016 r, IV K 1000/13
Standard: 5997 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 14641
Standard: 5999
Standard: 5998
Standard: 14642