Sprawstwo polecające

Na sprawstwo polecające składają się dwa elementy, które zadecydowały o jego wyodrębnieniu spośród form zjawiskowych przestępstwa – istnienie zależności pomiędzy wydającym polecenie a jego wykonawcą oraz wydanie polecenia wykonania czynu zabronionego. O ile między oskarżonym a jego kierowcami istniała formalna zależność wyrażająca się w tym, że byli oni pracownikami prowadzonej przez oskarżonego firmy, o tyle jednak nie zaistniał drugi z wymienionych elementów sprawstwa polecającego, jakim jest wydanie polecenia wykonania czynu zabronionego.

Treść polecenia wyrażać powinna rzeczywistą i wyraźną wolę przełożonego przekazaną w sposób umożliwiający podwładnemu zrozumienie polecenia oraz zobowiązujący podwładnego do podjęcia czynności zgodnie z wolą osoby wydającej polecenie. Odbiorca polecenia popełnienia czynu zabronionego nie powinien mieć wątpliwości co do jego charakteru. Co więcej, powinien on zdawać sobie sprawę z faktu, że nakazano mu podjęcie działania lub zaniechania działania naruszającego obowiązującą ustawę karną. Sytuacja, w której się znalazł, przedstawia się jednakże tak, że w praktyce nie ma on żadnego wyboru. Każda decyzja naraża go na przykre konsekwencje. Jeżeli bowiem zrealizuje polecenie wykonania czynu przestępnego, narazi się tym samym na odpowiedzialność karną, jeżeli natomiast odmówi wykonania polecenia osobie, od której jest uzależniony, naraża się na niebezpieczeństwo poniesienia uszczerbku na jego mieniu, zdrowiu, życiu, itp. Tymczasem kierowcy oskarżonego mieli realną możliwość dokonania wyboru co do popełnienia przestępstwa, a oskarżony nie wywierał na nich w tym zakresie jakiejkolwiek presji. Co istotne kierowcy, którzy nie zgodzili się na propozycję przemycania papierosów przez granicę, nie ponieśli, a nawet nie obawiali się poniesienia konsekwencji ze strony oskarżonego.

Za najistotniejszą cechę przypisanej oskarżonemu zjawiskowej formy popełnienia przestępstwa, jaką jest sprawstwo kierownicze, uznać należy niewątpliwie władztwo oskarżonego nad realizacją przez jego kierowców znamion czynu zabronionego. Władztwo to ze swej istoty wynikało z istnienia porozumienia pomiędzy oskarżonym a faktycznym wykonawcą lub wykonawcami czynu zabronionego. Elementem treści tego porozumienia jest fakt, że na płaszczyźnie realizacji znamion czynu zabronionego jego fizyczny wykonawca podporządkował się woli oskarżonego, który chciał, aby osoba działająca lub osoby działające w porozumieniu zrealizowały przedmiotowe znamiona czynu zabronionego. Rozumiane w taki sposób władztwo (ze wszystkimi jego częściami składowymi, przede wszystkim zaś – faktycznym panowaniem nad bezprawną akcją i kontrolowaniem jej przebiegu) jest tym elementem, który swą treścią kryminalną wykracza poza prawnokarne konstrukcje podżegania lub pomocnictwa.

Wyrok SR w Nidzicy z dnia 24 czerwca 2016 r., II K 82/15

Standard: 8033 (pełna treść orzeczenia)