Doprecyzowanie elementów czynu zabronionego w rozporządzeniu wykonawczym

W wielu orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny dopuszczał możliwość doprecyzowania w aktach podustawowych niektórych elementów czynu zabronionego, jednak zawsze podkreślał wyłączność ustawy w zakresie określenia podmiotu, znamion przedmiotowych przestępstwa oraz kary. Trybunał podkreślał, że posługiwanie się aktami podustawowymi jako narzędziami regulacji prawnokarnych powinno mieć charakter wyjątkowy i następować wyłącznie wówczas, gdy z punktu widzenia racjonalnego ustawodawcy nie jest możliwe stosowanie unormowania pełnego w ramach przepisów prawa karnego (zob. wyrok z 26 listopada 2003 r., sygn. SK 22/02). Zasada wyłączności ustawy w sferze prawa represyjnego pozwala jedynie w szczególnie uzasadnionych sytuacjach na doprecyzowanie tych elementów w aktach wykonawczych (zob. wyrok z 20 lutego 2001 r., sygn. P 2/00, cz. III, pkt 2). W szczególności możliwość taką Trybunał odnosił do przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu czy przeciwko interesom fiskalnym państwa. Wskazywał bowiem na konieczność szybkiego dostosowania norm określających poszczególne zakazy i nakazy do zmieniających się stosunków gospodarczych, społecznych, ekologicznych itp. Rozwiązanie takie ma służyć stabilności prawa, gdyż pozwala uniknąć częstych nowelizacji ustawy (tamże).

W badanej sprawie Trybunał uznał, że kwestia określania wysokości grzywien nakładanych w drodze mandatów karnych mieści się w zakresie dopuszczalnego doprecyzowania elementów czynu zabronionego w akcie wykonawczym.

Podkreślić należy, że stawki grzywien nakładanych w drodze mandatów za poszczególne rodzaje wykroczeń określone w zaskarżonych przepisach mieszczą się w granicach kwot przewidzianych w odpowiednich ustawach za poszczególne typy wykroczeń. Rozporządzenie stanowi zatem określenie zasad wymierzania kar za wykroczenia w trybie postępowania mandatowego. Zgodnie z tymi zasadami, jeżeli funkcjonariusz zdecyduje się na zastosowanie trybu mandatowego, to powinien w jego ramach stosować takie zasady wymiaru kary, że za określone wykroczenie powinien nałożyć określoną sankcję przewidzianą w rozporządzeniu. Należy także wziąć pod uwagę, że postępowanie mandatowe ma charakter fakultatywny, a sprawca może odmówić przyjęcia mandatu co oznacza powrót do ogólnych zasad postępowania w sprawach o wykroczenia. W takim wypadku sprawa będzie rozstrzygana przez sąd z zastosowaniem zasad wymiaru kary właściwych dla postępowania sądowego. Wymienione wyżej względy przemawiają za uznaniem dopuszczalności odstępstwa od gwarancji wyrażonych w art. 42 ust. 1 Konstytucji.

Wyrok TK z dnia 30 września 2014 r., U 4/13, OTK-A 2014/8/97, Dz.U.2014/1374

Standard: 265 (pełna treść orzeczenia)