Upadek zabezpieczenia roszczenia w trybie art. 754[1] k.p.c.

Jeżeli postępowanie rozpoznawcze zakończy się korzystnym dla uprawnionego rozstrzygnięciem, zabezpieczenie upada po uprawomocnieniu się orzeczenia (art. 754[1] § 1 i 2 oraz art. 757 k.p.c.). Wydłużenie czasu trwania zabezpieczenia na niedługi czas po uprawomocnieniu się orzeczenia uwzględniającego żądanie umożliwia uprawnionemu - w miarę potrzeby - uzyskanie tytułu wykonawczego i wszczęcie egzekucji, co czyni zadość celom zabezpieczenia (por. uchwała SN z dnia 18 października 2013 r., III CZP 64/13).

Zgodnie z art. 754[1] § 1 k.p.c. w kształcie określonym ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. poz. 109, dalej - „ustawa nowelizująca”), jeżeli zabezpieczenie dotyczy roszczenia pieniężnego, a postępowanie rozpoznawcze zakończy się orzeczeniem uwzględniającym żądanie, dalszy los zabezpieczenia został uwarunkowany zachowaniem się uprawnionego. Zabezpieczenie upada po upływie dwóch miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia, chyba że uprawniony wniesie o dokonanie czynności egzekucyjnych, przez co należy rozumieć złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji zasądzonego świadczenia ze składnika majątku objętego zabezpieczeniem. 

Unormowanie to dotyczy wszystkich sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, włącznie z hipoteką przymusową (art. 747 pkt 2 k.p.c.), z wyłączeniem jednak zajęcia (art. 747 pkt 1 k.p.c.) i zarządu przymusowego (art. 747 pkt 6 k.p.c.). W dwóch ostatnich przypadkach ustawodawca zastrzegł wierzycielowi krótszy - miesięczny - termin do złożenia wniosku o dokonanie „dalszych czynności egzekucyjnych” (art. 754[1] § 2 k.p.c.) w celu zapobiegnięcia upadkowi zabezpieczenia.

Z przepisu art. 754[1] k.p.c. nie wynika, na jaki czas ulega przedłużeniu skuteczność zabezpieczenia, jeżeli uprawniony złożył wniosek o wszczęcie egzekucji w przepisanym terminie. Jeżeli zabezpieczenie polega na zajęciu lub ustanowieniu zarządu tymczasowego, skutki zabezpieczenia ustają z chwilą przekształcenia się sposobu zabezpieczenia w zajęcie egzekucyjne lub - odpowiednio - w zarząd przymusowy jako sposób egzekucji (por. art. 1064[7] k.p.c.). Zabezpieczenie w tym przypadku nie upada w znaczeniu przewidzianym w  art. 754[1] § 1 k.p.c., jego skutki wygasają jednak w związku z osiągnięciem celu, dla  którego zostało udzielone.

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w  przypadku zabezpieczenia polegającego na obciążeniu nieruchomości hipoteką przymusową. Istota tego sposobu zabezpieczenia, inaczej niż zajęcia, sprowadza się nie tylko do umożliwienia uprawnionemu zaspokojenia bez względu na ewentualne zbycie obciążonej nieruchomości (art. 65 ust. 1 u.k.w.h.), lecz także zapewnienia uprzywilejowanej pozycji w podziale sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c.) (por. uchwała SN z dnia 18 października 2013 r., III CZP 64/13 i postanowienie SN z dnia 20 maja 2017 r., IV CSK 390/16).

Jeżeli postanowienie o zabezpieczeniu przez obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową zostało wykonane przez wpis w księdze wieczystej, założenia te dezaktualizują się dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości, które pociąga za sobą wygaśnięcie hipotek obciążających nieruchomość i powstanie w to miejsce prawa do zaspokojenia się z ceny nabycia z pierwszeństwem przewidzianym w przepisach o podziale sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1000 § 1 k.p.c.). Do tego momentu ochrona prawna wynikająca z udzielonego zabezpieczenia nakłada się - na zasadzie wyjątku od reguły - na toczące się postępowanie egzekucyjne.

Przepis art. 754[1] k.p.c. pozostawia sądowi możliwość określenia terminu upadku zabezpieczenia w inny sposób aniżeli wynikający z tego przepisu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby postanowienie w tym przedmiocie zostało wydane w toku postępowania egzekucyjnego, na wniosek wierzyciela motywowany uzasadnioną obawą o upadek zabezpieczenia w związku z ryzykiem umorzenia postępowania na podstawie art. 985 § 1 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 26 listopada 2021 r., III CZP 86/20

Standard: 59458 (pełna treść orzeczenia)

Upadek zabezpieczenia następuje zgodnie z art. 754[1] k.p.c. ex lege. W razie ziszczenia się określonego zdarzenia ustanowione zabezpieczenie upada, czyli przestaje prawnie istnieć. 

Skoro upadek zabezpieczenia następuje ex lege, to postanowienie, którego wydanie przewiduje, na wniosek obowiązanego, w razie upadku zabezpieczenia, art. 654[1§ 3 k.p.c., ma - oczywiście - charakter deklaratoryjny.

Postanowienie SN z dnia 30 maja 2017 r., IV CSK 390/16

Standard: 44661 (pełna treść orzeczenia)