Tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości, statku lub do opróżnienia pomieszczenia (art. 791 k.p.c.)

Postanowienie sędziego-komisarza, wydane na podstawie art. 75 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), nie stanowi tytułu egzekucyjnego w zakresie obowiązku opróżnienia i wydania przez upadłego lub osoby mu bliskie mieszkania, w którym zamieszkiwali w chwili ogłoszenia upadłości, znajdującego się w lokalu lub budynku wchodzącym w skład masy upadłości.

Jak wynika z zestawienia art. 75 ust. 1 i ust. 2 Pr.u.n., mieszkanie zajmowane przez dłużnika w chwili ogłoszenia upadłości, które znajduje się w lokalu lub w budynku wchodzącym w skład masy upadłości – wchodzi do masy upadłości przeznaczonej do likwidacji stosownie do art. 306 i nast. Pr.u.n., a upadły traci prawo korzystania z niego. Artykuł 75 ust. 2 Pr.u.n. wprowadza uzasadniony względami socjalnymi wyjątek od tej zasady, umożliwiając sędziemu-komisarzowi określenie czasu i zakresu, w jakim upadły lub osoby mu bliskie mogą nadal zamieszkiwać w takim mieszkaniu. W literaturze podkreśla się, że art. 75 ust. 2 Pr.u.n. nie przyznaje upadłemu roszczenia o korzystanie z mieszkania, a postanowienie sędziego-komisarza powinno uwzględniać cel postępowania upadłościowego i umożliwić upadłemu i jego rodzinie zamieszkiwanie najwyżej przez czas do zbycia zajmowanej przez nich nieruchomości (lokalu).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego charakter prawny postanowień sędziego- komisarza wydawanych na podstawie art. 75 ust. 2 Pr.u.n. nie był dotychczas rozważany. Z brzmienia tego przepisu wynika, że postanowienia takie mogą regulować zakres i czas korzystania z mieszkania przez upadłego i osoby mu bliskie, bez sprecyzowania szczegółów możliwej regulacji. Oznacza to, że sędzia- komisarz dysponuje swobodą wyboru, pozwalającą mu dostosować wydawane rozstrzygnięcie do specyfiki faktycznych okoliczności danego postępowania upadłościowego.

Postanowienia sędziego-komisarza na podstawie art. 154 Pr.u.n. należy traktować jako orzeczenie sądu w rozumieniu art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c., które – jeżeli nadaje się do wykonania – może być zaopatrzone w klauzulę wykonalności i przymusowo zrealizowane. Nie ma zatem normatywnych przeszkód, aby uznać takie postanowienia za tytuł egzekucyjny, istota problemu leży jednak w tym, czy wydane na tej podstawie postanowienie może być tytułem nakazującym opuszczenie i opróżnienie mieszkania.

Artykuł 75 ust. 2 Pr.u.n. wprost takiego orzeczenia nie przewiduje, nie mieści się ono bowiem w pojęciu określenia zakresu i czasu korzystania z mieszkania, jakkolwiek obowiązek opróżnienia lokalu niewątpliwie wiąże się z upływem okresu, w którym upadły mógł pozostawać w nim z rodziną po ogłoszeniu upadłości. Postanowienie sędziego-komisarza, w którym odmówił on upadłemu zezwolenia na dalsze zamieszkiwanie wraz z żoną i synem w budynku wchodzącym w skład masy upadłości, jeżeli nie było poprzedzone postanowieniem określającym uprawnienie upadłego i jego rodziny do zajmowania lokalu, nie wprowadza żadnych zmian w sytuacji prawnej upadłego. Potwierdza jedynie stan, jaki na podstawie art. 75 ust. 1 Pr.u.n. powstał z chwilą ogłoszenia upadłości. Jeśli natomiast postanowienie takie zostało wydane w toku postępowania, po wcześniejszym zezwoleniu na zajmowanie mieszkania, jest równoznaczne z wyznaczeniem końcowego terminu, do którego upadły może w tym mieszkaniu pozostawać. Po upływie tego terminu następuje powrót do sytuacji przewidzianej w art. 75 ust. 1 Pr.u.n., tzn. następuje utrata przez upadłego tytułu do korzystania z lokalu, uprawniająca syndyka do usunięcia go z tego lokalu. Jednak postanowienie „odmawiające zezwolenia na dalsze zamieszkiwanie" nie daje umocowania do przeprowadzenia na jego podstawie eksmisji.

Tytuł przewidziany w art. 174 ust. 1 Pr.u.n. uprawnia jedynie do eksmisji upadłego z zajmowanego przez niego mieszkania znajdującego się w lokalu lub budynku wchodzącym w skład masy upadłości. Opróżnienie i wydanie tego mieszkania przez zamieszkałe w nim osoby bliskie dla upadłego wymaga natomiast wytoczenia przeciwko nim odrębnego powództwa, w toku którego sąd orzeknie także o ich ewentualnych uprawnieniach do lokalu socjalnego. Takie stanowisko zapewnia odpowiednią ochronę osobom zamieszkującym z upadłym i realizuje mającą silne uzasadnienie aksjologiczne koncepcję humanizacji postępowania eksmisyjnego, prowadzącego do pozbawienia eksmitowanych osób lokalu zaspokajającego ich podstawowe potrzeby bytowe. Mankament tego rozwiązania stanowi spowolnienie procesu likwidacji masy upadłości i konieczność podjęcia przez syndyka dodatkowych działań łączących się z kosztami. Zważyć jednak należy, że nawet w razie przyjęcia, iż postanowienie o ogłoszeniu upadłości lub o ustanowieniu syndyka umożliwia przeprowadzenie eksmisji nie tylko upadłego, ale także członków jego rodziny, konieczne byłoby poszukiwanie drogi prawnej zapewniającej eksmitowanym realizację uprawnienia do lokalu socjalnego, np. w drodze odpowiedniego stosowania przepisów o powództwach przeciwegzekucyjnych (art. 840[2] k.p.c.). Nie do uniknięcia byłoby więc przedłużenie się okresu poprzedzającego skuteczną eksmisję. Nie jest też przekonujący argument, że proces eksmisyjny będzie jedynie formalnością, gdyż stwierdzenie braku uprawnień do dalszego zamieszkiwania bliskich upadłego przesądzone zostanie w postępowaniu upadłościowym. Ze względu na możliwość rozmaitego ukształtowania stosunków prawnych między upadłym i zamieszkującymi z nim osobami nie jest wykluczone, że dopiero w tym postępowaniu ujawni się charakter tych powiązań i potrzeba ich oceny, na pewno natomiast w postępowaniu tym zrealizowana zostanie ważna społecznie potrzeba zapewnienia uprawnionym ochrony socjalnej.

Uchwała SN z dnia 22 maja 2009 r., III CZP 24/09

Standard: 33173 (pełna treść orzeczenia)