Ustalenie składu masy upadłości – spis inwentarza oraz należności (art. 69 ust.1 p.u.)
Masa upadłości (art. 61 – 82 p.u.)
Obowiązki syndyka w zakresie ustalania składu masy upadłości wyznaczają przede wszystkim art. 68 ust. 1 i art. 69Pr.u.n. Skład ten jest ustalany na podstawie wpisów w księgach upadłego oraz dokumentów bezspornych i następuje przez sporządzenie spisu inwentarza. Nie są to jednak jedyne źródła wiedzy syndyka o stanie majątku upadłego. W razie poważnych wątpliwości co do statusu prawnego danego składnika syndyk może zwrócić się do sędziego-komisarza o przeprowadzenie postępowania dowodowego na podstawie art. 218 Pr.u.n., przy czym ocena dowodów należy do syndyka. Syndyk ma także uprawnienie do żądania informacji dotyczących majątku upadłego od organów administracji i samorządu terytorialnego (art. 178 Pr.u.n.). Ponadto art. 69 ust. 3 Pr.u.n. wprowadza domniemanie, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do jego majątku.
Ten etap postępowania upadłościowego można więc podzielić na dwie fazy; w pierwszej następuje ustalenie składu masy upadłości na podstawie ksiąg upadłego, dokumentów bezspornych, przeprowadzonego postępowania dowodowego oraz uzyskanych informacji, w drugiej zaś następuje sporządzenie spisu inwentarza, którego nie należy mylić z inwentaryzacją przeprowadzoną na podstawie art. 26 ust. 4 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540 - dalej: "ustawa o rachunkowości") na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości i obejmującą zarówno aktywa, jak i pasywa majątku upadłego.
Zasadnicze znaczenie należy przypisać art. 68 Pr.u.n., zgodnie z którym syndyk masy upadłości ustala skład masy upadłości. Sformułowanie "ustala" oznacza, że kwalifikacja danego prawa majątkowego jako składnika masy upadłości nie następuje przez automatyczne przepisanie danych z ksiąg i dokumentów bezspornych, lecz wskutek weryfikacji tych danych pod kątem przysługiwania upadłemu do nich praw majątkowych. Wprawdzie ocena zarówno wpisów w księgach, jak i dokumentach bezspornych może być dokonana przez syndyka jedynie od strony formalnej, na tym bowiem etapie postępowania nie ma podstaw do oceny ich prawdziwości, niemniej jednak uwzględniając wszystkie dostępne informacje syndyk jest zobowiązany do ustalenia, czy dane prawo majątkowe należy zakwalifikować jako składnik masy upadłości. Domniemanie określone w art. 69 ust. 3 Pr.u.n. jest domniemaniem wzruszalnym, zatem syndyk jest także zobowiązany do oceny, czy posiadanie przez upadłego danej rzeczy w dniu ogłoszenia upadłości można zakwalifikować jako posiadanie samoistne w rozumieniu art. 336 k.c., tylko bowiem ten sposób posiadania uzasadnia jego zastosowanie.
W fazie drugiej następuje sporządzenie spisu inwentarza. Przepisy prawa upadłościowego nie określają skutków prawnych sporządzenia spisu. Większość przedstawicieli doktryny skłania się ku poglądowi, że nie ma on ani mocy dokumentu urzędowego, ani waloru orzeczenia lub czynności prawnej; jest to spis z natury składników majątku upadłego, do których upadły ma tytuł prawny. Spis inwentarza można zatem określić jako zdarzenie faktyczne, które należy traktować jako oświadczenie wiedzy; pełni on rolę informacyjną, analityczną i sprawozdawczą, ale nie może zmienić statusu prawnego rzeczy. Umieszczenie danego składnika majątkowego w spisie inwentarza nie pozostaje jednak bez znaczenia dla dalszego biegu postępowania upadłościowego, bezpośrednim bowiem skutkiem jest przyjęcie, że składniki majątkowe umieszczone w spisie wchodzą, wskutek ustalenia przez syndyka, w skład masy upadłości. Powstaje zatem pytanie, czy w razie błędnego zakwalifikowania przez syndyka danego składnika majątkowego jako składnika masy upadłości dopuszczalne jest dokonanie przez niego wyłączenia z masy na wniosek uprawnionego, czy może to nastąpić wyłącznie na podstawie art. 70 i nast. Pr.u.n. przez zgłoszenie wniosku do sędziego-komisarza lub w drodze powództwa.
Kwestia ta nie była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, a w doktrynie są prezentowane dwa przeciwstawne stanowiska; negujące możliwość wyłączenia danej rzeczy z masy upadłości z przez syndyka po sporządzeniu spisu inwentarza bez orzeczenia sędziego-komisarza lub orzeczenia sądu oraz dopuszczające taką możliwość. Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się do drugiego stanowiska, za którym przemawia przede wszystkim charakter prawny wpisu, a zwłaszcza to, że nie ma ono waloru orzeczenia lub czynności prawnej.
Wyrok SN z dnia 18 października 2012 r., V CSK 405/11
Standard: 17985 (pełna treść orzeczenia)
Bardzo istotną kwestią dotyczącą masy upadłości jest prawidłowe jej ustalenie. Ustalenie składu masy upadłości następuje przez sporządzenie spisu inwentarza (art. 69 ust. 1). Spis inwentarza jest wynikiem analizy dokumentów upadłego oraz jego stanu posiadania. Zasadniczy wpływ na ostateczny skład masy upadłości ma problematyka wyłączenia poszczególnych składników majątkowych. Procedura dotyczy tych składników, które znalazły się w spisie inwentarza sporządzonym przez syndyka, a z określonych przyczyn nie powinny być zaliczone do masy upadłości (art. 70).
Po ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego syndyk niezwłocznie przystępuje do spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości i oraz sporządzenia planu likwidacyjnego. Zbycie przedsiębiorstwa upadłego w całości jest formą likwidacji majątku upadłego preferowaną na gruncie prawa upadłościowego i naprawczego. Wynika to zapewne ze względów ekonomicznych, jak i społecznych dlatego przedsiębiorstwo powinno być sprzedane jako całość, chyba że nie jest to możliwe. Sprzedaż przedsiębiorstwa, jako zorganizowanej części, jak i nieruchomości dokonuje się w drodze przetargu, do którego stosuje się przepisy art. 701 oraz art. 703-5 k.c. (art. 320 pr. upadł. i napr.).
Wyrok SA w Szczecinie z dnia 2 kwietnia 2009 r., I ACa 53/09
Standard: 5823