Zarzut potrącenia w postępowaniu polubownym

Z § 2 art. 1194 k.p.c. wynika, że w każdym przypadku, a więc także przy orzekaniu na ogólnych zasadach prawa oraz na zasadach słuszności, sąd polubowny bierze pod uwagę postanowienia umowy oraz ustalone zwyczaje mające zastosowanie do danego stosunku prawnego. Owe ustalone zwyczaje to tzw. lex mercatoria (autonomiczne prawo kupieckie). Dla obu obszarów podstawy rozstrzygnięcia zasadności roszczenia przez Sąd Polubowny w zależności od postawy procesowej pozwanego może być właściwa instytucja związana z zarzutem potrącenia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego uznanie przez sąd polubowny niewłaściwości dla oceny skuteczności skutecznie zgłoszonego zarzutu potrącenia (w zależności od formy tego rozstrzygnięcia) prowadzi do trzech procesowych rozwiązań mogących chronić interesy powoda w niniejszym postępowaniu, a pozwanego w postępowaniu arbitrażowym.

Pierwsze łączy się z treścią § 1 i 3 art.1180 k.p.c. w zw. z art. 1165 § 2 k.p.c. oraz art. 1206 § 1 pkt.1 k.p.c., które dotyczą rozstrzygnięcia o oddaleniu zarzutu o braku właściwości sądu polubownego dla rozpoznania sprawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego – podniesienie zarzutu potrącenia wierzytelności wywołującego procesowe skutki związane z przedmiotem postępowania dowodowego przed sądem polubownym, którym nie jest wierzytelność objęta zapisem (wobec uznania wierzytelności objętej zapisem), a wierzytelność objęta zarzutem potrącenia, może być połączone z wnioskiem powoda albo pozwanego o stwierdzenie niewłaściwości sądu polubownego (a nie tylko – jak to uczyniono w sprawie – kwestii procesowej skuteczności zarzutu potrącenia) dla rozpoznania całej sprawy z konsekwencjami w postaci możliwości kontroli takiego orzeczenia przez sąd państwowy i możliwości podnoszenia następnie zarzutów w trybie ewentualnej skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Drugie rozwiązanie łączy się z treścią art. 1206 § 2 pkt 2 k.p.c., skoro naruszenie przez sąd polubowny zasad odnoszących się do podstawy prawnej wyrokowania (art. 498 § 1 i 2 oraz art. 499 k.c.) może stanowić podstawę skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, gdy wyrok narusza klauzulę porządku publicznego. Wydanie wyroku niezgodnego z rzeczywistym stanem prawnym może (jakkolwiek nie musi) w pewnych okolicznościach stanowić podstawę rozważenia zasadności uchylenia takiego wyroku z uwagi na jego sprzeczność z wymienioną klauzulą.

Konstrukcja instytucji potrącenia w określonych warunkach postępowania przed Sądem Polubownym przemawiać może za tym, że w razie braku wyraźnego wyłączenia dopuszczalności podniesienia takiego zarzutu (jak np. w postępowaniu nakazowym) uwzględniać ją w tamtym postępowaniu (o ile połączona była z uznaniem wierzytelności objętej zapisem). Analogiczne przyczyny mogą stanowić podstawę odmowy stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego przez sąd powszechny na zasadzie art. 1214 § 3 pkt 2 k.p.c.

Trzecie z kolei łączy się z tym, że nawet w razie wydania przez sąd polubowny wyroku i stwierdzenia jego wykonalności przez sąd powszechny, strona powodowa nabędzie uprawnienie do wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, że dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne.

Postanowienie SA w Krakowie z dnia22 listopada 2016 roku, I ACz 1997/16

Standard: 5814 (pełna treść orzeczenia)

Sąd Apelacyjny popiera stanowisko dopuszczające możliwość badania przez Sad Polubowny zgłoszonego przez pozwanego głównego zarzutu potrącenia.

Rozpoznając w ramach badania zasadności powództwa głównego zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia Sąd Polubowny nie musiał uzależniać tegoż badania od istnienia w tym zakresie zapisu na sąd Polubowny. Nie można też uznać, aby wyrok tegoż Sądu dotyczył sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykraczał ponad jego zakres. Nie narusza też przy tym żadnej podstawowej zasady porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 15 stycznia 2014 r., VI ACa 663/13

Standard: 5815 (pełna treść orzeczenia)