Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 1205 § 1 k.p.c.)

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (dalej: skarga) ulegały zmianie, z czym wiązała się także ewolucja poglądów w orzecznictwie i piśmiennictwie na temat charakteru prawnego skargi w kontekście przede wszystkim tego, czy jej cechy oraz funkcja odpowiadają bardziej cechom i funkcji środka odwoławczego czy raczej powództwa. Podnoszono przy tym, że kwalifikacja prawna skargi w tego punktu widzenia ma znaczenie, między innymi, dla oceny zachowania terminu do jej wniesienia do sądu powszechnego. Przyjęcie, że skarga stanowi rodzaj powództwa zmierzającego do ukształtowania prawa lub stosunku prawnego prowadziło do prezentowanego w orzecznictwie i nauce poglądu, że dla zachowania terminu wystarczające jest wniesienie skargi do sądu niewłaściwego, który następnie przekaże skargę sądowi właściwemu. Konsekwencją zakwalifikowania skargi jako rodzaju środka zaskarżenia było stanowisko, że zachowanie terminu wymaga wniesienia skargi do sądu właściwego do jej rozpoznania zanim termin ten upłynie, pod rygorem odrzucenia skargi jako spóźnionej.

Obowiązujący poprzednio, przed wprowadzeniem aktualnych regulacji, art.  713 § 1 k.p.c. przewidywał, że skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego wnosi się do sądu w ciągu miesiąca od doręczenia wyroku. Chodziło przy tym o  sąd, który byłby właściwy do rozpoznania sporu, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny (art. 696 § 1 k.p.c.). Art. 715 k.p.c. stanowił, że postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego odbywa się według przepisów o postępowaniu w pierwszej instancji. Na tle tego stanu prawnego Sąd Najwyższy w wyroku z 13 grudnia 1999 r, III CKN 478/98 sformułował pogląd, że termin jednego miesiąca do wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego (art. 713 § 1 k.p.c.) jest zachowany także wówczas, gdy w tym terminie skarga zostanie wniesiona do innego sądu niż ten, który byłby właściwy do rozpoznania sporu, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny (art. 696 § 1 k.p.c.). Wyrok ten zapadł w stanie faktycznym, w  którym skarżący wniósł skargę na wyrok sądu polubownego wprawdzie przed upływem miesiąca od dnia doręczenia tego wyroku, ale do sądu powszechnego niewłaściwego do rozpoznania sprawy, zaś sąd niewłaściwy przekazał ją sądowi właściwemu już po upływie tego terminu. W uzasadnieniu przytoczonego wyroku Sąd Najwyższy podniósł, że skarga podlegałaby odrzuceniu, gdyby przyjąć, że także w tym przypadku data wpływu sprawy do sądu właściwego jest miarodajna dla oceny zachowania terminu z art. 713 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy wskazał, że pogląd ten, powszechnie ugruntowany, wykształcił się na tle wnoszenia środków odwoławczych; tymczasem nie sposób skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego kwalifikować jako środka odwoławczego. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego i postępowanie wywołane wniesieniem tej skargi ma charakter szczególny. Łączy w sobie cechy nadzwyczajnego środka odwoławczego i swoiście rozumianego samodzielnego powództwa zmierzającego do ukształtowania prawa lub stosunku prawnego. Skarga ma bowiem zmienić sytuację prawną uregulowaną orzeczeniem sądu polubownego i zmierza do uchylenia prawomocnego wyroku tego sądu. Przytoczony wyrok spotkał się z odmiennymi reakcjami piśmiennictwa. Część autorów zaaprobowała przedstawiony w nim pogląd jako zgodny z  podzielanym przez nich stanowiskiem, że skarga nie jest środkiem zaskarżenia, zaś skoro, w myśl art. 715 k.p.c., postępowanie ze skargi odbywa się według przepisów o postępowaniu w pierwszej instancji, to zastosowanie znajdzie art. 200 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z którym w przypadku stwierdzenia niewłaściwości sąd pierwszej instancji przekazuje sprawę sadowi właściwemu, a czynności dokonane w sądzie niewłaściwym pozostają w mocy. Część przedstawicieli nauki odniosła się jednak krytycznie do przytoczonego judykatu, podnosząc, że Sąd Najwyższy zbyt radykalnie wyłączył możliwość potraktowania skargi jako środka zaskarżenia, co z  kolei korelowało z przyjętym przez tych autorów poglądem, że termin jest zachowany tylko wtedy, gdy skarga wpłynęła przed jego upływem do sądu właściwego do jej rozpoznania.

Ustawa z 28 lipca 2005 r o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 178, poz.1478) uchyliła dotychczasowe przepisy odnoszące się do sądu polubownego i dodała do ustawy procesowej, z dniem 17 października 2005 r., Część piątą pod tytułem Sąd polubowny (arbitrażowy). Art. 1207 k.p.c. stanowił, że do skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego przepisy art. 187 stosuje się odpowiednio, zaś postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego odbywa się według przepisów księgi pierwszej części pierwszej, jeśli przepisy poniższe nie stanowią inaczej. W art. 1208 k.p.c. uregulowano zagadnienie terminu wniesienia skargi wskazując, że skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego wnosi się w terminie trzech miesięcy od dnia doręczenia wyroku lub jeżeli strona wniosła o uzupełnienie, sprostowanie bądź wykładnię wyroku - w  ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia przez sąd polubowny orzeczenia rozstrzygającego o tym wniosku. Art. 1158 k.p.c. stanowił, że ilekroć w części niniejszej mowa jest o sądzie, rozumie się przez to sąd, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy, gdyby strony nie dokonały zapisu na sąd polubowny.

Kolejna nowelizacja przepisów o sądzie polubownym nastąpiła z dniem 1  stycznia 2016 r., na podstawie ustawy z 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz.U. Dz.U.2015 r., poz.1595) i ta regulacja, na tle której powstało rozpatrywane zagadnienie prawne, aktualnie obowiązuje. Zgodnie z art. 1207 § 1 i 2 k.p.c., do skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego przepis art. 368 stosuje się odpowiednio. Jeśli przepisy poniższe nie stanowią inaczej, do postępowania ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego przepisy o apelacji stosuje się odpowiednio. Zawarte w tym przepisie odesłanie w zakresie konstrukcji i wymagań skargi do art. 368 k.p.c. przesądza, że de lege lata skarga ta stanowi środek zaskarżenia, nie zaś środek zbliżony do powództwa, jak przyjmowano w  orzecznictwie (zob. wyrok SN z 13 grudnia 1999 r, III CKN 478/98) i części piśmiennictwa na tle poprzedniego stanu prawnego.

Uchwała SN z dnia 5 lipca 2024 r., III CZP 64/23

Standard: 82816 (pełna treść orzeczenia)

Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego jest powództwem o ukształtowanie stosunku prawnego, w którym powód (skarżący) żąda wydania przez sąd państwowy wyroku uchylającego (znoszącego) istniejący, ukształtowany wyrokiem arbitrażowym stosunek prawny.

Wyrok SN z dnia 6 maja 2016 r., I CSK 305/15

Standard: 64912 (pełna treść orzeczenia)