Legitymacja czynna i bierna w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej

W sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej legitymowany biernie jest tylko podmiot, którego prawo ma zostać dotknięte zmianą treści księgi wieczystej żądaną pozwem.

Prawo własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego gruntu, przysługujące spółdzielni mieszkaniowej i obciążone spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu, nie uzasadnia legitymacji biernej spółdzielni mieszkaniowej w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej tylko w zakresie osób, którym przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.

Uchwała SN z dnia 25 kwietnia 2023 r., III CZP 123/22​

Standard: 68546

Powództwo z art. 10 KWU zmierza (w przeciwieństwie do powództwa o ustalenie, że określona nieruchomość przeszła z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa), do określenia aktualnego stanu prawnego nieruchomości od strony podmiotowej, a w przypadku nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa łączy się również z określeniem państwowej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej albo państwowej osoby prawnej, która będzie uprawniona do wykonywania prawa własności w imieniu Skarbu Państwa (zob. § 41 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz.U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.).

W związku z tym, dla oceny legitymacji procesowej czynnej w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, w której żądanie wpisu dotyczy prawa własności Skarbu Państwa, istotne znaczenie ma to, czy państwowa jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, względnie określona państwowa osoba prawna będzie uprawniona do formalnego wykonywania prawa własności przedmiotowej nieruchomości w imieniu Skarbu Państwa, w wypadku uwzględnienia powództwa.

Z uwagi na to, że w rozpoznawanej sprawie istnieje także spór co do kwestii przejścia na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości z mocy prawa na podstawie przepisów dekretu o reformie rolnej i nie został wydany jakikolwiek dokument urzędowy wskazujący na wejście praw związanych z nieruchomościami objętymi żądaniem pozwu do zasobu Państwowego Funduszu Ziemi, a następnie do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, należało uwzględnić okoliczność, iż to Lasy Państwowe objęły w faktyczne posiadanie w imieniu Skarbu Państwa te nieruchomości i w ramach sprawowania faktycznego zarządu doprowadziły do zmiany strukturalnej użytkowanych gruntów w stosunku do stanu z chwili wejścia w życie dekretu o reformie rolnej, tj. z nieruchomości o przeważającym charakterze nieruchomości ziemskiej w rozumieniu przepisów o reformie rolnej na nieruchomość leśną w rozumieniu ustawy o lasach.

Wyrok SN z dnia 29 listopada 2017 r., II CSK 145/17

Standard: 16861 (pełna treść orzeczenia)

Te same osoby, które mogą złożyć wniosek o dokonanie wpisu (art. 626[2] § 5 k.p.c.) są legitymowane do wytoczenia powództwa w oparciu o art. 10 u.k.w.h. Zasada ta ma zastosowanie również do praw osobistych, które mogą być ujawnione w księdze wieczystej na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 1 u.k.w.h.

Osoba trzecia uzyskująca wskutek wykreślenia prawa osobistego ujawnionego wcześniej wpis prawa osobistego z pierwszeństwem, jest w rozumieniu art. 626[2] § 5 k.p.c. osobą, na rzecz której wpis ma nastąpić.

Osoba trzecia, której przysługuje prawo osobiste ujawnione w księdze wieczystej, ma legitymację do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.) o wykreślenie prawa osobistego wyprzedzającego w pierwszeństwie jej prawo.

Zawarty w art. 10 u.k.w.h zwrot dotyczący możności żądania usunięcia niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej przez osobę, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia albo ograniczenia, oznacza prawo obrazujące stan prawny nieruchomości w szerokim tego słowa znaczeniu, a więc także roszczenia przewidziane w art. 16 u.k.w.h. 

Aczkolwiek prawa osobiste, które mogą być ujawnione w księdze wieczystej na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 1 u.k.w.h, odnoszą się do sytuacji prawnej właściciela a nie nieruchomości, to przyznanie przez ustawodawcę uprawnienia do ich ujawnienia skłania do przyjęcia, że są także objęte pojęciem „ prawo”, o którym mowa w art. 10 u.k.w.h.

Przez ujawnienie prawo osobiste uzyskuje skuteczność względem praw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu (art. 17 u.k.w.h.), jak również pierwszeństwo w stosunku do praw ujawnionych później w księdze wieczystej (art. 20 ust. 1 w zw. z art. 11 u.k.w.h., art. 250 k.c.), przy czym decydująca jest chwila wpisu, a nie powstania prawa.

O ile więc brak wpisu prawa osobistego do działu III księgi wieczystej lub wpisanie kilku praw osobistych nie prowadzi do niezgodności, o której mowa w art. 10 u.k.w.h., o tyle zmiana treści tego prawa lub wpisanie nieistniejącego prawa osobistego taką niezgodność powoduje.

Wykreślenie prawa osobistego ujawnionego wcześniej, z mocy ustawy powoduje skutek w postaci uzyskania prawa pierwszeństwa przez prawo osobiste wpisane później, a więc osoba trzecia uzyskująca wskutek wykreślenia prawa osobistego ujawnionego wcześniej wpis prawa osobistego z pierwszeństwem, jest w rozumieniu art. 626[2] § 5 k.p.c. osobą, na rzecz której wpis ma nastąpić. W konsekwencji osoba trzecia, której przysługuje prawo osobiste ujawnione w księdze wieczystej, ma legitymację czynną do wytoczenia powództwa z art. 10 u.k.w.h. o wykreślenie prawa osobistego wyprzedzającego w pierwszeństwie jej prawo; powódce przysługuje zatem legitymacja czynna we wniesieniu przedmiotowego powództwa.

Wyrok SN z dnia 29 kwietnia 2015 r., IV CSK 522/14

Standard: 65561 (pełna treść orzeczenia)

Każda osoba, która może wytoczyć powództwo o uzgodnienie, ma legitymację do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Tę samą zasadę należy przyjąć w odniesieniu do wierzyciela, który wykazał interes prawny i uzyskał wyrok ustalający nieważność czynności prawnej, w oparciu o którą hipoteka innego wierzyciela wpisana została do księgi wieczystej z wyższym od niego pierwszeństwem. Wobec tego, że celem wnioskowanego wpisu jest nie tylko wykreślenie hipoteki przysługującej innemu wierzycielowi, ale i wywołanie skutków wynikających z ustawy należy przyjąć, że wierzyciel, uprzednio wpisany na niższym miejscu, który w wyniku wykreślenia poprzez posunięcie uzyska wpis własnej hipoteki z wyższym pierwszeństwem, jest w rozumieniu art. 626[2] § 5 k.p.c. osobą „na rzecz której wpis ma nastąpić”.

Uchwała SN z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13

Standard: 49202 (pełna treść orzeczenia)

Użytkownik wieczysty nieruchomości jest legitymowany do wystąpienia z powództwem o uzgodnienie z rzeczywistym stanem prawnym treści księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości gruntowej przez wykreślenie z działu III tej księgi wpisu prawa użytkowania budynku postawionego na gruncie oddanym mu w użytkowanie wieczyste, lecz niesprzedanego mu na własność.

Wyrok SN z dnia 10 maja 2013 r., I CSK 74/13

Standard: 68216 (pełna treść orzeczenia)

Powództwo przewidziane w art. 10 u.k.w.h. - o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym - może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, określona w art. 626[2] § 5 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej może złożyć właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na rzecz której wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej.

Wyrok SN z dnia 20 października 2011 r., IV CSK 13/11

Standard: 63847 (pełna treść orzeczenia)

Powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r., Nr 124, poz. 2 1361 ze zm. i art. 626[2] § 5 k.p.c.).

Z brzmienia art. 10 ust. 1 u.k.w.h. wynika, że żądanie usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej dotyczy takiego prawa, które obrazuje stan prawny nieruchomości w szerokim tego słowa znaczeniu (także roszczenia z art. 16 u.k.w.h.). Przyjęta w tym przepisie konstrukcja związania uzgodnienia z wpisem (art. 31 ust. 2 u.k.w.h.) wskazuje na wyraźną synchronizację unormowania legitymacji do wytoczenia powództwa z legitymacją do złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej. Oznacza to, że te same osoby, które mogą złożyć wniosek o dokonanie wpisu (art. 626[2] § 5 k.p.c.), są legitymowane do wytoczenia powództwa z art. 10 ust. 1 u.k.w.h.

Przyjęcie odmiennego zapatrywania i uznanie, że legitymacja ta może przysługiwać podmiotowi spoza tak określonego kręgu uprawnionych, prowadziłoby do sytuacji, w której osoba mająca interes w uzgodnieniu, a nie wymieniona w art. 10 ust. 1 u.k.w.h., po uzyskaniu wyroku uwzględniającego powództwo nie mogłaby skutecznie wystąpić z wnioskiem o dokonanie stosownego wpisu w księdze wieczystej. Ochrona udzielona jej w wyniku procesu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym byłaby więc iluzoryczna. Tymczasem osoba taka ma możliwość obalenia domniemania wynikającego z art. 3 u.k.w.h. w każdym innym postępowaniu, w którym stwierdzenie rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości stanowi przesłankę rozstrzygnięcia.

Uchwała SN z dnia 10 maja 2006 r., III CZP 31/06

Standard: 65562 (pełna treść orzeczenia)

Powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm. i art. 626[2] § 5 k.p.c.).

te same osoby, które mogą złożyć wniosek o dokonanie wpisu (art. 6262 § 5 k.p.c.), są legitymowane do wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 10 u.k.w.h., a więc właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na której rzecz wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej.

W orzeczeniach przyjmujących, że uzgodnienia stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny, pominięto unormowanie zawarte w art. 626[2] § 5 k.p.c., regulującym legitymację do złożenia wniosku o wpis w postępowaniu wieczystoksięgowym. Podzielenie tego poglądu prowadziłoby do tego, że osoba niewskazana w art. 10 u.k.w.h., a mająca interes w omawianym uzgodnieniu, po uwzględnieniu powództwa nie mogłaby skutecznie wystąpić z wnioskiem o dokonanie na podstawie tego wyroku wpisu w księdze wieczystej. Prowadzenie zatem takiego procesu byłoby iluzorycznym środkiem ochrony prawnej podmiotów legitymowanych do wystąpienia z żądaniem opartym na interesie prawnym. Osoba ta mogłaby obalać domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej w innym postępowaniu, w którym przesłanką do rozstrzygnięcia jest stwierdzenie rzeczywistego stanu prawnego, np. wnosząc powództwo windykacyjne właściciel nieruchomości, który nie jest ujawniony w księdze wieczystej, może bez uzgodnienia wpisu z rzeczywistym stanem prawnym żądać wydania nieruchomości. W postępowaniu tym wykazanie przez powoda, że jest właścicielem, stanowi przesłankę rozstrzygnięcia.

Gdyby wolą ustawodawcy było uzależnienie tej legitymacji od interesu prawnego, to wskazanie w art. 10 ust. 1 osób uprawnionych do wytoczenia powództwa byłoby bezprzedmiotowe. Musi więc odpaść argument, że wymienienie tych osób oznacza, iż nie muszą one wykazywać interesu prawnego, ponieważ legitymacja ta została im przyznana ex lege.

Rozważania te wskazują, że sens art. 10 u.k.w.h. można odczytać dopiero w powiązaniu z art. 626[2] § 5 k.p.c., i prowadzą do wniosku, iż powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej w rozumieniu art. 626[2] § 5 k.p.c. Rozwiązanie to jest zgodne z celem omawianego postępowania o uzgodnienie i tworzy spójność merytoryczną art. 10 u.k.w.h. nie tylko z art. 626[2] § 5 k.p.c., ale także z art. 31 ust. 2 u.k.w.h.

Uchwała SN z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05

Standard: 28733 (pełna treść orzeczenia)

Uprawnionym do zgłoszenia żądania przewidzianego w art. 10 ustawy z dnia 16 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz.1361 ze zm.) jest każdy kto, ma interes prawny w tym, aby treść księgi wieczystej odpowiadała rzeczywistemu stanowi prawnemu.

Przykładowo, wierzyciel, który w drodze egzekucji dokonał zajęcia prawa dłużnika, będzie miał interes prawny w tym, aby to prawo zostało wpisane do księgi wieczystej, albo – jak w sprawie niniejszej – interes prawny w ujawnieniu właściciela nieruchomości (Skarbu Państwa) może mieć osoba, która zamierza domagać się wydania (zwrotu) tej nieruchomości, twierdząc, że aktualny wpis właściciela do księgi wieczystej nastąpił na podstawie nieważnej decyzji organu administracji państwowej.

Sprawa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest odmianą sprawy o ustalenie prawa lub stosunku prawnego, to jednak ma charakter szczególny, który wyraża się w tym, że celem postępowania jest doprowadzenie księgi wieczystej do jej rzeczywistego, a więc aktualnego w dacie orzekania, stanu prawnego. Wymaga to wzięcia udziału w sprawie nie tylko tych osób, które są wpisane w dziale drugim księgi wieczystej, ale także innych osób, których uprawnienia z tytułu własności nie zostały – bez względu na przyczynę – ujawnione (art. 72 § 2 k.p.c.) (por. orzeczenie SN z dnia 4 lipca 1960 r., 1 CR 347/60 oraz wyroki SN z dnia 23 grudnia 1988 r., III CRN 434/88 i z dnia 17 kwietnia 1998 r. II CKN 695/97).

Wyrok SN z dnia 27 lutego 2002 r., III CKN 38/01

Standard: 52672 (pełna treść orzeczenia)

Samoistny posiadacz nieruchomości, na rzecz którego upłynął termin do nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, może żądać uzgodnienia treści księgi wieczystej urządzonej dla przedmiotu zasiedzenia z rzeczywistym stanem prawnym. 

Uchwała SN z dnia 23 marca 1988 r., III CZP 20/88

Standard: 32746 (pełna treść orzeczenia)