Ustalenie wartości przedsiębiorstwa
Ustalenie wartości poszczególnych przedmiotów majątkowych podlegających podziałowi
W postępowaniu o podział majątku wspólnego mają zastosowanie zasady określania wartości nieruchomości przewidziane w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.). Sąd Najwyższy, zajmując się określeniem zakresu zastosowania tych przepisów w postępowaniu sądowym stwierdził, że w świetle art. 149 u.g.n., mają one zastosowanie w postępowaniu sądowym we wszystkich sprawach, w których konieczne jest ustalenie wartości nieruchomości. Wskazał, że zgodnie z art. 156 ust. 3 u.g.n. operat szacunkowy, czyli sporządzona na piśmie opinia rzeczoznawcy majątkowego o wartości nieruchomości, może być wykorzystany w celu, dla którego został sporządzony, przez okres najwyżej 12 miesięcy od chwili jego sporządzenia. Po upływie tego okresu, może być wykorzystany, w myśli art. 156 ust. 4 u.g.n., jedynie po potwierdzeniu jego aktualności przez rzeczoznawcę majątkowego, a czynność potwierdzenia może wykonać wyłącznie rzeczoznawca, o którym mowa w ustawie (por. np.: postanowienia z dnia 7 października 2005 r., IV CK 106/05, OSNC 2006/7-8/128; z dnia 20 maja 2010 r., V CSK 13/10, OSNC 2011/1/9 oraz z dnia 20 października 2011 r., IV CSK 12/11, Legalis nr 465608). Aktualizacja opinii wymaga wiadomości specjalnych (art. 278 k.p.c.), a zatem Sąd nie jest uprawniony do samodzielnej oceny, czy uległa zmianie wartość nieruchomości określona w opinii rzeczoznawcy, która w świetle art. 156 ust. 3 u.g.n. straciła aktualność i obowiązany jest opinię tę uaktualnić w sposób określony w art. 156 ust. 4 u.g.n. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 2012 r., II CSK 660/11, Legalis nr 544293). Również sąd drugiej instancji obowiązany jest uwzględnić powstałą w toku postępowania zmianę wartości składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego (por. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1982 r., III CZP 51/82, OSPiKA 1983/12/256 oraz uchwałę składu siedmiu sędziów tego Sądu - zasadę prawną – z dnia 22 września 1983 r., III CZP 23/83, OSNC 1984/4/44).
Postanowienie SO w Gliwicach z dnia 30 marca 2017 r., III Ca 1108/16
Standard: 9940 (pełna treść orzeczenia)
Jeżeli wysokie dochody z prowadzonej jednoosobowo działalności gospodarczej były osiągane głównie dzięki wiedzy i doświadczeniu przedsiębiorcy, który z powodu choroby nie może osobiście kontynuować dotychczasowej działalności, przy ustalaniu wartości przedsiębiorstwa w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami uzasadnione jest pominięcie wartości goodwill.
Istotną cechą przedsiębiorstwa - jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 stycznia 2013 r., V CSK 79/12 - jest to, że elementy składające się na jego substrat majątkowy, jak również elementy organizacyjne nie mają zazwyczaj charakteru statycznego, ulegają bowiem zmianom w toku prowadzenia działalności gospodarczej. Pomimo zmiany tych elementów, współwłaściciele zachowują określony ułamek w prawie do przedsiębiorstwa wraz z jego substratem materialnym, o którym mowa w art. 55 [1] k.c. Rzeczą Sądu Okręgowego było więc ustalenie wartości przedsiębiorstwa według stanu jego aktywów i cen z chwili dokonywania podziału.
Sąd Okręgowy, ustalając wartość przedsiębiorstwa, ograniczył się do teoretycznej analizy argumentów wspierających opinię biegłego. Nie zbadał, czy wysokie dochody osiągane z prowadzenia przedsiębiorstwa w czasie trwania wspólności, pozwalające uczestnikom na utrzymanie ponadprzeciętnego standardu życia, były głównie zasługą osobistych przymiotów uczestnika, takich jak jego wiedza i doświadczenie, czy zwykłego powiązania organizacyjnego składników wymienionych w art. 55 [1] k.c. Okoliczność ta ma znaczenie dla uwzględnienia przy wycenie przedsiębiorstwa wartości goodwill, gdyby bowiem wysokie dochody z prowadzonej jednoosobowo działalności gospodarczej były osiągane - jak uważa skarżący - przede wszystkim dzięki jego wiedzy i doświadczeniu, a więc przymiotom nienależącym do składników niematerialnych wymienionych w art. 55 [1] k.c., których z powodu choroby nie może już wykorzystywać, pominięcie dodatkowej wartości mogłoby okazać się uzasadnione. Kwestia ta nie została w dotychczasowym postępowaniu wyjaśniona, mimo że skarżący wskazywał na postępujący od kilku lat spadek kondycji przedsiębiorstwa związany z jego chorobą, utratę rynków zbytu, zwalnianie pracowników oraz obniżenie dochodów o 250%.
Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2016 r., V CSK 299/15
Standard: 11488 (pełna treść orzeczenia)
Od 25 września 2003r. skreślono z art. 55 [1] kodeksu cywilnego zapis, w myśl którego w skład przedsiębiorstwa wchodziły między innymi zobowiązania i obciążenia. Zmiana ta była celowa, wynikała z uzasadnionej krytyki doktryny i obecnie, choć katalog składników przedsiębiorstwa z art. 55 [1] kc ma charakter otwarty, nie obejmuje on pasywów. Zdając sobie sprawę, że pojęcie „wartości przedsiębiorstwa” można różnie ujmować, przy podziale majątku wspólnego opierać należy się na definicji kodeksu cywilnego oraz zasadzie, że podziałowi podlega „majątek wspólny”, a zatem jedynie aktywa. Z tego punktu widzenia zobowiązań obciążających przedsiębiorstwo ani nie zalicza się w jego skład, ani (zasadniczo) nie bierze pod uwagę przy ustalaniu jego wartości – wyjątki dotyczą składników obciążonych rzeczowo, zgodnie bowiem z przeważającym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa obciążenia prawnorzeczowe zmieniające rzeczywistą wartość rzeczy należy uwzględniać przy wszelkiego rodzaju podziałach (zniesienie współwłasności, dział spadku, podział majątku wspólnego).
Sąd doszedł do przekonania, że w niniejszej sprawie, dla potrzeb podziału majątku wspólnego byłych małżonków, najbardziej odpowiednia będzie odrębna wycena rynkowej wartości poszczególnych rzeczy i praw bezsprzecznie wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Znajduje to uzasadnienie tym bardziej, że przedmiotowe przedsiębiorstwo opierało się głównie na wiedzy, fachowości i uprawnieniach wnioskodawcy, co on sam podkreślał. Elementów tych nie sposób zaś zbyć wraz z przedsiębiorstwem, zatem można przyjąć, że na rynku za to przedsiębiorstwo uzyska się tyle, ile warte są poszczególne jego składniki. Zresztą, jeszcze wnioskodawca rozpoczął wyprzedaż poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa (a nie jakiegokolwiek zorganizowanego ich zbioru), co po pierwsze, potwierdza jedynie słuszność indywidualnego traktowania każdego z tych składników i wyceny pojedynczych elementów przedsiębiorstwa, a po drugie wskazuje, że obciążające wnioskodawcę zadłużenie w żaden sposób nie wpływało ani na samą możliwość sprzedaży poszczególnych składników jego przedsiębiorstwa, ani na jej warunki. Ostatecznie zaś, na moment zamknięcia rozprawy, trudno mówić w ogóle o istnieniu przedmiotowego przedsiębiorstwa – większość jego składników została sprzedana, zmarł też wnioskodawca, którego praca i wiedza stanowiły podstawę funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dlatego w wydanym postanowieniu nie można już było wyrazić, że w skład majątku wspólnego wchodzi „przedsiębiorstwo” w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, lecz podziałowi podlegały jedynie poszczególne składniki, które kiedyś tym przedsiębiorstwem były objęte, wycenione osobno przez biegłego rzeczoznawcę.
Postanowienie SR w Przasnyszu z dnia 20 października 2014 r., I Ns 45/13
Standard: 5756 (pełna treść orzeczenia)