Związanie granicami żądania

W wyrażonej w art. 321 § 1 k.p.c. regule ne eat iudex ultra petita partium mieści się zarówno zakaz orzekania o czymś więcej, jak i o czymś innym, niż obejmuje żądanie powoda. Z tej normy procesowej wynika także zakaz orzekania przez sąd bez żądania.

Związanie sądu granicami żądania łączy się ściśle z naczelnymi zasadami postępowania cywilnego, to jest regułą autonomii woli, zgodnie z którą każdy ma swobodę kształtowania swojej sytuacji prawnej oraz zasadą dyspozycyjności, zgodnie z którą strony mogą swobodnie rozporządzać przedmiotem procesu.

Powód może swobodnie decydować o przysługujących mu uprawnieniach i dochodzić na drodze sądowej wszystkich roszczeń, niektórych z nich albo zrezygnować z poszukiwania ochrony prawnej. Żądanie powoda może być w toku sprawy zmieniane zgodnie z art. 193 k.p.c.; miarodajne dla sądu jest żądanie i jego uzasadnienie faktyczne aktualne w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.).

Wyrok SN z dnia 25 czerwca 2020 r., II CSK 535/18

Standard: 44710 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c. sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem ani zasądzać ponad żądanie. Wynikająca z tego przepisu zasada związania sądu żądaniem (ne eat iudex ultra petita partium) ma dla procesu cywilnego fundamentalne znaczenie, jako podstawowy refleks naczelnej zasady dyspozycyjności i stojącej za nią autonomii woli stron.

Do uchybienia tej regule dochodzi nie tylko wtedy, gdy sąd orzekł o czymś więcej niż było objęte żądaniem (plus) lub o czymś innym (aliud), lecz także – a fortiori – gdy orzekł w przedmiocie nieobjętym żądaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2014 r., III CNP 36/13 i z dnia 6 września 2017 r., I CNP 28/17).

Konsekwencje tego stanu rzeczy mogą kształtować się w zróżnicowany sposób, w zależności od etapu postępowania, w którym sąd orzekł ponad żądanie, oraz okoliczności konkretnej sprawy.

Wyrok SN z dnia 22 lutego 2019 r., IV CSK 121/18

Standard: 43541 (pełna treść orzeczenia)