Pomoc prawna z urzędu dla osoby wymagającej szczególnego traktowania w postępowaniu karnym (art. 2 ust. 1 lit. b), art. 4 ust. 5 i art. 9 D. 2016/1919)

Osobie wymagającej szczególnego traktowania, takiej jak osoba z zaburzeniami psychicznymi, należy udzielić dostępu do adwokata w ramach pomocy prawnej z urzędu bez zbędnej zwłoki, najpóźniej przed przesłuchaniem przez policję, inny organ ścigania lub organ sądowy lub przed przeprowadzeniem czynności dochodzeniowo-śledczych lub dowodowych, dla których jest wymagana lub dozwolona obecność tej osoby.

Decyzja państwa członkowskiego o zastosowaniu, zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 2016/1919, oceny sytuacji majątkowej, aby ustalić, czy należy przyznać pomoc prawną z urzędu, nie może opóźniać przyznania tej pomocy osobie wymagającej szczególnego traktowania. Jak bowiem przewiduje motyw 19 tej dyrektywy, właściwe organy, które nie są w stanie przyznać danej osobie wspomnianej pomocy przed jej przesłuchaniem przez policję, inny organ ścigania lub przez organ sądowy, lub przed przeprowadzeniem konkretnych czynności dochodzeniowo-śledczych lub dowodowych, powinny co najmniej udzielić doraźnej lub tymczasowej pomocy prawnej z urzędu przed takim przesłuchaniem lub przed przeprowadzeniem takich konkretnych czynności.

(AI) Przesłuchanie osoby wymagającej szczególnego traktowania bez obecności adwokata, bez uprzedniego przyznania pomocy prawnej z urzędu, jest sprzeczne z prawem Unii i niedopuszczalne.

(AI) Prokurator kierujący postępowaniem przygotowawczym ma obowiązek zapewnić pomoc prawną z urzędu osobie wymagającej szczególnego traktowania, najpóźniej przed jej pierwszym przesłuchaniem.

(AI) W przypadku osób wymagających szczególnego traktowania organy krajowe mają obowiązek przyznać pomoc prawną z urzędu z urzędu, nawet bez wniosku podejrzanego.

Art. 2 ust. 1 lit. b), art. 4 ust. 5 i art. 9 dyrektywy 2016/1919, w związku z dyrektywą 2013/48/UE oraz pkt 6, 7, 11 i 13 zalecenia Komisji 2013/C 378/02, mają bezpośredni skutek i zobowiązują organy krajowe do udzielenia podejrzanemu pomocy prawnej z urzędu, jeśli zachodzą obiektywne przesłanki wskazujące na potrzebę szczególnego traktowania – bez potrzeby wniosku ze strony podejrzanego.

Niedopuszczalne jest przesłuchanie takiej osoby bez wcześniejszego ustanowienia obrońcy i bez rejestracji przesłuchania w formie audiowizualnej.

Szczególna sytuacja osoby podejrzanej wyłącza konieczność aktywności z jej strony w celu ustanowienia obrońcy. Pomoc prawna musi zostać udzielona automatycznie, jeśli istnieją przesłanki jej konieczności – np. pobyt w szpitalu psychiatrycznym, przeszłość leczenia odwykowego lub stwierdzona choroba psychiczna.

Brak identyfikacji stanu wymagającego szczególnej ochrony nie uchyla obowiązku organów do zapewnienia rzeczywistej ochrony proceduralnej.

Skuteczność prawa Unii wymaga, aby także prokuratura – nie tylko sąd – aktywnie zapewniała realizację praw procesowych wynikających z dyrektyw. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy istnieje domniemanie trudnej sytuacji procesowej podejrzanego, np. w związku z chorobą psychiczną lub wcześniejszym leczeniem psychiatrycznym.

Wyrok TSUE z dnia 8 maja 2025 r., C-530/23

Standard: 89124 (pełna treść orzeczenia)