Art. 9 ust. 2 ustawy o gminach żydowskich jako samoistna podstawa dokonywania uboju rytualnego w rzeźni

Art. 9 ust. 2 ustawy o gminach żydowskich nie stanowi samoistnej podstawy dokonywania uboju rytualnego w rzeźni przez gminy żydowskie.

Art. 9 ustawy o gminach żydowskich, zamieszczony w rozdziale III tej ustawy (zatytułowanym „Działalność gmin żydowskich”), jest jednym z przepisów określających działalność gmin żydowskich. Art. 9 u.g.ż. bardzo ogólnie wskazuje zadania gmin wyznaniowych żydowskich, przewidując w ustępie pierwszym, że organizowanie i sprawowanie kultu publicznego oraz udzielanie posług religijnych podlega gminom żydowskim zgodnie z prawem wewnętrznym. Podobnie ogólny charakter ma ustęp drugi tego przepisu, który przewiduje, że w celu realizacji prawa do sprawowania obrzędów i czynności rytualnych związanych z kultem religijnym – gminy żydowskie dbają o zaopatrzenie w koszerną żywność, o stołówki i łaźnie rytualne oraz o ubój rytualny. Art. 9 ust. 2 u.g.ż. przewidując, że działalność gmin wyznaniowych żydowskich obejmuje „dbanie o ubój rytualny”, nie wskazuje konkretnych czynności, do których gminy są uprawnione w ramach tych ogólnie zakreślonych zadań. Tymczasem omawiana ustawa, przyznając gminom żydowskim w innych postanowieniach skonkretyzowane kompetencje, wprost stanowi, że kompetencje te mogą być wykonywane na zasadach określonych w odrębnych przepisach (zob. np. art. 12 u.g.ż. – prawo do prowadzenia katechezy i nauczania religii, art. 13 u.g.ż. – prawo do zakładania szkół oraz innych placówek oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wychowawczych). Jest to zgodne z konstrukcyjnymi założeniami ustawy o gminach żydowskich, która ma charakter ustrojowy. Określa przede wszystkim stosunki między państwem a gminami wyznaniowymi żydowskimi. W sprawach odnoszących się do gmin żydowskich nieuregulowanych w ustawie, stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy prawa (art. 1 ust. 2 u.g.ż.). Z uwagi na powyższe art. 9 ust. 2 u.g.ż. nie może być odczytywany w oderwaniu od innych źródeł prawa powszechnie obowiązującego, tym bardziej że problematyka uboju rytualnego regulowana jest przez źródła prawa o zróżnicowanym charakterze, w tym unijne rozporządzenie Rady nr 1099/2009 oraz krajowe ustawy: o ochronie zwierząt i o gminach żydowskich. Unijne rozporządzenie ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawą (art. 91 ust. 3 Konstytucji), a ustawy są równorzędnymi źródłami prawa. Ponadto należy wziąć pod uwagę, że ustawa o gminach żydowskich została uchwalona 20 lutego 1997 r. W tym samym czasie trwały zaawansowane prace parlamentarne nad ustawą o ochronie zwierząt, która została przyjęta 21 sierpnia 1997 r. Zbieżność czasowa uchwalenia tych aktów normatywnych uzasadnia ich łączną interpretację w zakresie wspólnie normowanej materii, czyli uboju rytualnego. W pierwotnej wersji ustawy o ochronie zwierząt, tj. wersji z 1997 r., jej art. 34 ust. 5 dopuszczał poddawanie zwierząt ubojowi rytualnemu. Natomiast równolegle obowiązujący art. 9 ust. 2 u.g.ż., określając ogólnie ujęte zadanie gmin żydowskich w postaci „dbania o ubój rytualny”, był dla tych gmin podstawą zlecania uprawnionym rzeźniom przeprowadzania uboju rytualnego oraz kontroli zgodności tego uboju z wymaganiami obrzędów religijnych. Wraz z uchyleniem art. 34 ust. 5 u.o.z. w 2002 r. przestała istnieć normatywna podstawa dokonywania uboju rytualnego według wszystkich obrzędów religijnych, które tego wymagają, a zatem również według zasad judaizmu. Odmienna interpretacja tego stanu prawnego pozostawałaby w sprzeczności z art. 25 ust. 1 Konstytucji, który stanowi o równouprawnieniu kościołów oraz innych związków wyznaniowych, tym bardziej że obowiązująca ustawa o ochronie zwierząt nie tylko ustanawia bezwzględny zakaz uboju rytualnego, lecz także zakaz ten wzmacnia sankcjami karnymi (zob. także opinię Rządowego Centrum Legislacji z 19 lipca 2013 r., znak RCL. DPŚiI 5602-60/13, s. 5). W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że uchylenie art. 34 ust. 5 u.o.z. nie uzasadnia odczytywania dotychczas ogólnie rozumianego zadania gmin żydowskich w postaci „dbania o ubój rytualny” jako skonkretyzowanej kompetencji do jego dokonywania. W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny nie znalazł również podstaw, aby przepisy ustawy o gminach żydowskich jako takie uznać za leges speciales wobec przepisów ustawy o ochronie zwierząt. Trybunał stwierdził, że przepisy, które – z jednej strony – określają zasady postępowania człowieka wobec zwierząt, w tym szczegółowe metody uboju zwierząt, a – z drugiej strony – przepisy, które normują stosunki państwa z określonym związkiem wyznaniowym w celu zagwarantowania wolności religii, zasadniczo regulują różne obszary życia społecznego i nie pozostają w relacji lex generalis – lex specialis. 

Wyrok TK z dnia 10 grudnia 2014 r., K 52/13

Standard: 88352 (pełna treść orzeczenia)