Pokrzywdzenie wierzycieli w przypadku wyzbycia się przez dłużnika nieruchomości obciążonej hipoteką

Jeżeli dłużnik wyzbył się nieruchomości obciążonej hipoteką, pokrzywdzenie wierzycieli zachodzi, gdy czynność ta doprowadziła do powstania lub do zwiększenia nadwyżki pasywów nad aktywami dłużnika. Oceniając zasadność skargi pauliańskiej, sąd nie bada możliwości zaspokojenia się wierzyciela ze zbywanej nieruchomości (art. 527 § 2 k.c.).

Przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli w rozumieniu z art. 527 § 2 k.c. nie można rozumieć jako sytuacji, w której istnieją prognozy co do tego, że w razie niedokonania zaskarżonej czynności wierzyciel dochodzący ochrony pauliańskiej uzyskałby zaspokojenie swojej wierzytelności w całości lub w części. Konieczne jest jedynie wykazanie, że wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny lub też niewypłacalny w wyższym stopniu niż w razie niedokonania tej czynności.

Zwiększenie niewypłacalności oznacza zaś, że w niekorzystny sposób zmienił się stosunek aktywów do pasywów dłużnika. Wniosek ten znajduje zastosowanie w szczególności, gdy zaskarżona czynność polega na wyzbyciu się nieruchomości obciążonej hipotecznie. Takie wyzbycie oznacza w każdym przypadku zmniejszenie aktywów dłużnika. Jeżeli nie towarzyszy temu nabycie innych – co najmniej równowartościowych – aktywów ani pomniejszenie co najmniej w takim samym stopniu pasywów, oznacza to, że stopień niewypłacalności dłużnika uległ zwiększeniu, a tym samym, że czynność została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, niezależnie od tego, czy zmieniły się jednocześnie prognozy co do zaspokojenia wierzyciela pauliańskiego żądającego ochrony.

Uchwała SN z dnia 19 marca 2025 r., III CZP 9/24

Standard: 87729 (pełna treść orzeczenia)

Z perspektywy art. 527 § 2 k.c. istotne jest zatem wyłącznie zbadanie, czy wskutek dokonanej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jeśli więc wyzbycie się aktywu, jakim niewątpliwie jest własność nieruchomości, bez uzyskania ekwiwalentu, z którego możliwe byłoby zaspokojenie wierzyciela, doprowadziło do niewypłacalności lub pogłębiło ten stan, to omawiana przesłanka zostaje spełniona. Z art. 527 § 2 k.c. nie wynika, by badaniu podlegała ponadto realność uzyskania zaspokojenia ze składnika majątku, którego wyzbył się dłużnik. Nie jest zatem istotne to, czy wierzyciel występujący o udzielenie ochrony pauliańskiej rzeczywiście zdoła osiągnąć pokrycie wierzytelności, czy wartość tego składnika zostanie spożytkowana na zaspokojenie innych wierzycieli. Uwzględnienie powództwa o uznanie czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną względem wierzyciela stwarza mu nie gwarancję, a jedynie szansę na uzyskanie zaspokojenia.

Zmienny w czasie może być realny wpływ obciążenia hipotecznego na możliwość skutecznego wyegzekwowania przez wierzyciela przysługującej mu należności. Rzecz nie tylko w tym, że zakres odpowiedzialności rzeczowej ulega zawężeniu wraz ze spłatą wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie, lecz również w tym, że wierzyciel dysponujący takim zabezpieczeniem może z różnych względów w ogóle z niego nie skorzystać. Pełnego obrazu rzeczywistego wpływu obciążenia nieruchomości na możliwość zaspokojenia wierzyciela nie dawałoby zatem nie tylko nominalne odliczanie od wartości nieruchomości sumy ustanowionych hipotek, lecz także odliczanie kwot wierzytelności pozostałych do spłaty. Odmowa udzielenia ochrony pauliańskiej na podstawie wniosków opartych wyłącznie na punktowej ocenie sytuacji byłaby zatem zawodna.

Wyrok SN z dnia 21 listopada 2024 r., II CSKP 1964/22

Standard: 88430 (pełna treść orzeczenia)