Sporządzenie testamentu pod wpływem błędu (art. 945 § 1 pkt 2 k.c.)
Nieważność testamentu (art. 945 k.c. i art. 958 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Stwierdzenie, że spadkodawca działał pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści ( art. 945 § 1 pkt 2 k.c. ) wymaga uprzedniej wykładni testamentu ( art. 948 k.c.).
Z uwagi na dążenie do poszanowania rzeczywistej woli spadkodawcy ujęcie normatywne błędu przy sporządzaniu testamentu jest szersze w porównaniu z reżimem ogólnym i sprowadza się do błędu subiektywnie istotnego dla spadkodawcy w odniesieniu do stanu prawnego lub faktycznego będącego przyczyną sprawczą rozporządzeń testamentowych o określonej treści.
Mylne wyobrażenie spadkodawcy lub jego brak mogą dotyczyć zarówno treści złożonego oświadczenia woli jak i okoliczności nieobjętych treścią dyspozycji testamentowych, w tym pobudek działania testatora. Nie ma również znaczenia czy spadkodawca działał pod wpływem błędu co do faktów czy prawa, jak również, kto ten błąd wywołał i czy był on zawiniony.
W przypadku stwierdzenia, że spadkodawca działał pod wpływem błędu ocenić należy, czy gdyby wiedział o rzeczywistym stanie rzeczy to nie sporządziłby testamentu lub treść dyspozycji testamentowych byłaby odmienna.
Wykazanie, że testament został sporządzony pod wpływem błędu prowadzi do jego nieważności, czyli niemożności uwzględnienia rzeczywistej woli spadkodawcy a nie stwierdzenia nabycia spadku po ustaleniu, jaki testament sporządziłby spadkodawca, gdyby nie działał pod wpływem błędu (zob. m.in. postanowienie SN z 29 października 2003 r., III CK 325/02).
W przypadku stwierdzenia, że testament został sporządzony pod wpływem błędu jest on nieważny bezwzględnie a nieważność tę sąd może uwzględnić na zarzut osoby mającej w tym interes.
Postanowienie SN z dnia 17 listopada 2023 r., II CSKP 906/22
Standard: 80842 (pełna treść orzeczenia)
W świetle art. 945 § 1 pkt 2 k.c. nieważny jest testament sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu danej treści. Przy takiej konstrukcji błąd przy testamencie musi być oceniany zupełnie inaczej niż błąd uregulowany w art. 84-86 k.c., gdyż przepis nie wprowadza żadnych kryteriów oceny błędu i inne są skutki błędu przy testamencie. Wada ta w przypadku testamentu występuje bez względu na to, czy błąd spadkodawcy sporządzającego testament dotyczy treści testamentu, czy okoliczności nieobjętej treścią testamentu. Nie ma też znaczenia, czy oraz kto i w jaki sposób błąd wywołał. Znaczenie prawne ma jednak błąd istotny, tj. taki, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu, nie złożyłby oświadczenia tej treści (art. 84 § 2 k.c.). O tym, czy błąd spadkodawcy jest istotny, decyduje ocena konkretnego wypadku, przy uwzględnieniu wszelkich okoliczności, dokonywana wyłącznie w kategoriach subiektywnych spadkodawcy (błąd powinien stanowić przyczynę sprawczą sporządzenia testamentu). Nie ma natomiast znaczenia na gruncie art. 945 § 1 pkt 2 k.c., czy spadkodawca oceniał dany stan faktyczny obiektywnie, czy nie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2003 r., III CK 325/02, Lex nr 602262).
Subiektywna koncepcja błędu przy testamencie pozwala na daleko idącą ochronę woli zmarłego. Z okoliczności niniejszej sprawy nie wynika, aby Z. K. (1) pozostawała w chwili sporządzenia testamentu w błędzie. Jak wynika z zeznań notariusza B. B. testatorka miała świadomość, że najbliższa rodzina nie może otoczyć jej opieką ze względu na sytuację życiową. Z. K. (1) zdecydowała się na sporządzenie testamentu na rzecz K. B. ze względu na świadczoną przez nią 24 godzinną opiekę. Zapisując majątek K. B. wyrażała w taki sposób podziękowanie za opiekę dotychczasową, mając nadzieję na jej kontynuację. Jednakże testatorka nie uznała za konieczne zamieszczenie w testamencie informacji o przyczynach sporządzenia testamentu. Nie uzależniła również ważności testamentu od sprawowania dalszej opieki przez K. B.. Testatorka była zadowolona ze swojej decyzji aż do chwili umieszczenia jej w Ośrodku w S.. Dopiero będąc w Ośrodku zaczęła przeżywać poczucie krzywdy, czuła się oszukana i jak zeznała M. W. (2) chciała zmienić rozrządzenie testamentowe. Ostatecznie jednak testatorka nie odwołała testamentu z (...) r., ani nie sporządziła innego testamentu, chociaż miała takie możliwości. K. B. nie odwiedzała Z. K. (1) w Ośrodku, nie można więc uznać, aby w jakikolwiek sposób wywierała na testatorkę presję. Z. K. (1) będąc w ośrodku rozmawiała z osobami ją odwiedzającymi, w tym z wnuczką G. C. i z pracownikiem ośrodka (...). W trakcie pobytu w ośrodku (...) była w takim stanie zdrowia, że mogła wyrazić swoją wolę odmienną od tej, jaką zawiera testament z (...) r. Powyższe okoliczności wskazują na to, że testatorka w chwili sporządzania testamentu nie pozostawała w błędzie skoro nie zdecydowała się na zmianę testamentu, będąc już rozczarowana faktem pozostawania w ośrodku opiekuńczym.
W tej sytuacji, wobec istnienia ważnego testamentu, Sąd stwierdził nabycie spadku przez K. B., zgodnie z treścią testamentu.
Postanowienie SR w Ciechanowie z dnia 29 marca 2017 r., I Ns 574/15
Standard: 9815 (pełna treść orzeczenia)