Preambuła aktu normatywnego

Problem normatywności preambuły aktu normatywnego nie jest rozstrzygnięty w doktrynie prawa. Kontrowersyjność zagadnienia wynika m.in. z niejednoznacznego rozumienia pojęcia "normatywność" oraz odmiennego podejścia do tej kwestii przedstawicieli poszczególnych nauk prawnych. Wyróżnić można jednak trzy stanowiska co do tej kwestii, a mianowicie:
1) zakładające, że preambuła ma taki sam charakter normatywny jak następująca po niej część artykułowa aktu normatywnego;
2) odmawiające preambule nie tylko charakteru normatywnego, ale również prawnego;
3) wreszcie najliczniej reprezentowane, uznające, że preambuła ma wiążące znaczenie dla wykładni części artykułowej aktu normatywnego (zob. Małgorzata E. Stefaniuk, Preambuła aktu normatywnego w doktrynie oraz w procesie stanowienia i stosowania polskiego prawa w latach 1989-2007, Lublin 2009, s. 63-78 oraz powołaną tam literaturę).
W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego znamienny w odniesieniu do powyższej kwestii jest wyrok z 11 maja 2007 r., sygn. K 2/07 (OTK ZU nr 5/A/2007, poz. 48), w którym Trybunał Konstytucyjny opowiedział się za trzecim z prezentowanych stanowisk. Trybunał Konstytucyjny uznał, że: "Sama w sobie preambuła nie rodzi skutków prawnych dla adresatów ustawy. Nie można jednak twierdzić, że jej brzmienie jest bez znaczenia dla osób objętych lustracją. Ukierunkowuje jednak interpretację ustaw zaskarżonych, w tym także ustaw zmienianych tą ustawą, i sposób jej stosowania, i to nakazuje traktować preambułę jako wypowiedź normatywną, mającą znaczenie dla analizy konstytucyjności przeprowadzanej przez Trybunał Konstytucyjny. Preambuła przede wszystkim określa cel ustawy i determinuje jej charakter, co wpływa na ocenę, czy ustawa odpowiada standardom konstytucyjności".
Nie ulega jednak wątpliwości, że dopuszczalność kontroli konstytucyjności preambuły aktu normatywnego winna być oceniania a casu ad casum. Nie sposób przecież a priori uznać, że każdy wstęp poprzedzający akt normatywny ma jednoznacznie normatywny charakter, nawet w znaczeniu interpretacyjnym przyjętym w wyroku w sprawie o sygn. K 2/07. Nie można też tracić z pola widzenia, że właśnie normatywny charakter zakwestionowanej regulacji - aktu prawnego, czy też jego poszczególnych jednostek redakcyjnych - umożliwia dopiero merytoryczną kontrolę konstytucyjności.

O ewentualnej normatywności preambuły świadczyć może:
Po pierwsze, wymiar interpretacyjny preambuły, polegający na wskazaniu sposobu rozumienia następujących po niej przepisów aktu normatywnego - postanowienia wstępu ustanawiają nakaz zastosowania takiego, a nie innego kierunku wykładni poszczególnych przepisów;
Po drugie, tzw. sytuacja współstosowania - normatywność postanowień preambuły wiąże się z ich wykorzystywaniem w procesie dekodowania norm z następujących po niej przepisów, treściowe elementy wstępu są niezbędne dla zrekonstruowania normy zupełnej;
Po trzecie, samodzielne wyrażenie we wstępie treści o charakterze normatywnym (por. L. Garlicki, Wstęp, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 5, red. L. Garlicki, Warszawa 2007, s. 19).

Postanowienie TK z dnia 25 października 2011 r., K 36/09, OTK-A 2011/8/93

Standard: 14 (pełna treść orzeczenia)

Postanowienia preambuły do Konstytucji dotyczące pozycji Polski we współczesnym świecie mają, jak stwierdza nauka prawa konstytucyjnego, "istotne znaczenie dla ustalenia zasad i granic procesów integracji Polski z organizmami europejskimi" (tak L. Garlicki, uwagi do wstępu do Konstytucji RP, [w:] L. Garlicki, op. cit., s. 14). To właśnie na podstawie tych postanowień oraz art. 9 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny uznał w uzasadnieniu wyroku o sygn. K 11/03 istnienie "konstytucyjnej zasady przychylności procesowi integracji europejskiej i współpracy między państwami" i stwierdził, że "Konstytucyjnie poprawne i preferowane jest takie interpretowanie prawa, które służy realizacji wskazanej zasady konstytucyjnej". W uzasadnieniu wyroku o sygn. K 18/04, Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że podstawowe zasady konstytucyjne wskazane w preambule (demokracja, poszanowanie praw jednostki, współdziałanie władz, dialog społeczny oraz zasada pomocniczości) "należą jednocześnie do fundamentalnych założeń funkcjonowania Wspólnot i Unii Europejskiej". W nauce prawa konstytucyjnego znalazło wyraz przekonanie, że "pozwala to na wydobycie z postanowień Wstępu generalnego odesłania do wspólnej tradycji krajów europejskich" (tak L. Garlicki, op.cit., s. 14).

Trybunał Konstytucyjny w swym orzecznictwie niejednokrotnie odwoływał się do postanowień preambuły, w szczególności kontrolując zgodność określonych przepisów z jej postanowieniami w zakresie wynikających z preambuły zasad: suwerenności Narodu Polskiego, współdziałania władz i dialogu społecznego, pomocniczości oraz rzetelności i sprawności działania instytucji publicznych (por. wyroki TK z: 11 maja 2005 r., sygn. K 18/04; 18 lipca 2006 r., sygn. U 5/04, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 80; 3 listopada 2006 r., sygn. K 31/06, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 147; 12 marca 2007 r., sygn. K 54/05, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 25; 16 grudnia 2009 r., sygn. Kp 5/08, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 170; por. także: Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] "Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego", t. 32).

Wyrok TK z dnia 24 listopada 2010 r., K 32/09, OTK-A 2010/9/108, Dz.U.2010/229/1506

Standard: 15 (pełna treść orzeczenia)