Występowanie z pytaniem prawnym przez sąd, który rozpoznając skargę na orzeczenie referendarza sądowego działa jako sąd II instancji

W orzecznictwie Sądu Najwyższego zaaprobowano występowanie z pytaniem prawnym przez sąd, który rozpoznając skargę na orzeczenie referendarza sądowego działa jako sąd drugiej instancji (zob. postanowienie SN z 11 kwietnia 2013 r., III CZP 3/13 oraz postanowienie SN z 8 listopada 2006 r., III CZP 104/06). Zwrócono przy tym w szczególności uwagę, że od postanowień sądu nie służy wówczas dalszy (zwyczajny) środek odwoławczy, a zbliżona pozycja sądu rozpoznającego skargę i sądu rozpoznającego zwyczajne środki zaskarżenia przemawia za stosowaniem art. 390 k.p.c.

W przypadku skargi na wpis w księdze wieczystej sytuacja jest jednak odmienna. Pozycja sądu rozpoznającego skargę odpowiada pozycji sądu pierwszej instancji i od jego rozstrzygnięć przysługują zwyczajne środki zaskarżenia. W związku z tym rozstrzygnięcie ewentualnych wątpliwości prawnych powziętych przez ten sąd nie ma charakteru definitywnego, podlegając kontroli instancyjnej. W konsekwencji zróżnicowany musi być również zakres „odpowiedniego” sięgania do przepisów o zażaleniu i apelacji (art. 397 § 3 w zw. z art. 398[24] k.p.c.) uwzględniający odmienne pozycje sądu i założenia co do pytań prawnych jako instytucji nakierowanej na wsparcie orzecznicze przy rozpoznawaniu środka odwoławczego, gdy nie istnieje dalsza możliwość korzystania ze zwyczajnych środków odwoławczych. Wsparcie orzecznicze ze strony Sądu Najwyższego bowiem ma na celu eliminację ewentualnych wadliwości w zakresie stosowania prawa mających swoje źródło w dostrzeganych przez sąd niejasnościach interpretacyjnych, których to wadliwości nie można będzie skorygować w ramach kontroli instancyjnej orzeczenia, przy wykorzystaniu zwyczajnych środków zaskarżenia. Takich założeń nie spełnia sytuacja, gdy sąd bada sprawę, będącą przedmiotem dotychczasowego rozstrzygania przez referendarza jako sąd pierwszej instancji.

Postanowienie SN z dnia 2 lipca 2024 r., III CZP 4/24

Standard: 87587 (pełna treść orzeczenia)

Występowanie z pytaniem prawnym przez sąd, który rozpoznając skargę na orzeczenie referendarza sądowego działa jako sąd drugiej instancji (zob. postanowienie SN z 11 kwietnia 2013 r., III CZP 3/13 oraz postanowienie SN z 8 listopada 2006 r., III CZP 104/06). Zwrócono przy tym w szczególności uwagę, że od postanowień sądu nie służy wówczas dalszy (zwyczajny) środek odwoławczy, a zbliżona pozycja sądu rozpoznającego skargę i sądu rozpoznającego zwyczajne środki zaskarżenia przemawia za stosowaniem art. 390 k.p.c.

Zasadniczo odmienna sytuacja ma miejsce w przypadku skargi na orzeczenie referendarza o charakterze anulacyjnym. W takim wypadku zaskarżone orzeczenie traci swoją moc ipso iure (art. 39822 § 3 k.p.c.), sąd zaś rozpoznaje nie skargę, lecz sprawę. Jego pozycja odpowiada pozycji sądu pierwszej instancji (art. 39822 § 5 k.p.c.) i od jego rozstrzygnięć przysługują zwyczajne środki zaskarżenia. W związku z tym rozstrzygnięcie ewentualnych wątpliwości prawnych powziętych przez ten sąd nie ma charakteru definitywnego, podlegając kontroli instancyjnej.

Mimo odesłania zawartego w art. 398[24] k.p.c. ustawodawca w art. 398[22] i art. 398[23] k.p.c. podtrzymał odmienne usytuowanie procesowe sądów w zależności od skutków, jakie wywołuje rozpoznawana przez nie skarga na orzeczenie referendarza. W konsekwencji zróżnicowany musi być również zakres „odpowiedniego” sięgania do przepisów o zażaleniu i apelacji (art. 398[24] w związku z art. 397 § 3 k.p.c.) uwzględniający odmienne pozycje sądu i założenia co do pytań prawnych jako instytucji nakierowanej na wsparcie orzecznicze przy rozpoznawaniu środka odwoławczego, gdy nie istnieje dalsza możliwość korzystania ze zwyczajnych środków odwoławczych.

Wsparcie orzecznicze ze strony Sądu Najwyższego ma na celu eliminację ewentualnych wadliwości w zakresie stosowania prawa mających swoje źródło w dostrzeganych przez sąd niejasnościach interpretacyjnych, których to wadliwości nie można będzie skorygować w ramach kontroli instancyjnej orzeczenia, przy wykorzystaniu zwyczajnych środków zaskarżenia. Takich założeń nie spełnia sytuacja, gdy skarga na orzeczenie referendarza wywołuje skutek anulacyjny (art. 398[22] § 3 k.p.c.), sąd zaś bada sprawę, będącą przedmiotem dotychczasowego rozstrzygania przez referendarza sądowego (art. 398[22] § 6 k.p.c.), jako sąd pierwszej instancji (art. 398[22] § 5 k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2023 r., III CZP 131/22

Standard: 87584 (pełna treść orzeczenia)