Zawonienie z podatku sprzedaży nieruchomości, o których mowa w art. 9 ust. 3 u.p.c.c.) na rzecz byłych właścicieli
Przedmiotowe zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych (art. 9 u.p.c.c.)
Dla potrzeb zastosowania zwolnienia od podatku ustanowionego w art. 9 pkt 3 lit. a) u.p.c.c. wystarczy, aby decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się wykonalna.
Dla spełnienia warunku z art. 9 pkt 3 lit. a) u.p.c.c. dotyczącego terminu zwolnienia nie jest konieczne, aby w chwili nabywania nieruchomości było przyznane odszkodowanie.
Celem ustanowionego art. 9 pkt 3 lit. a) u.p.c.c. zwolnienia od podatku od czynności cywilnoprawnych jest zapobieżenie pomniejszenia odszkodowania z tytułu wywłaszczenia o kwotę należności publicznoprawnej (podatku). Państwo nie powinno bowiem czerpać korzyści w postaci podatku w przypadku wywłaszczenia, które jest przymusowym pozbawieniem własności dla potrzeb realizacji celu publicznego.
W pełni należy podzielić stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w wyrokach z dnia 19 czerwca 1990 r., K 2/90 i z dnia 14 marca 2000 r., P 5/99, iż odszkodowanie nie może być w żaden sposób uszczuplane i powinno rekompensować odebranie prawa własności. Zapłata podatku od czynności cywilnoprawnych z tytułu sprzedaży nieruchomości, zawierana w rzeczy samej na skutek wcześniejszego wywłaszczenia z nieruchomości, bezsprzecznie prowadzi do uszczuplenia odszkodowania, przez co nie rekompensuje przymusowej utraty własności.
Językowa wykładnia art. 9 pkt 3 lit. a) u.p.c.c. nie daje jasności co do właściwego znaczenia terminu "były właściciel" występującego w kontekście wywłaszczenia, a ustawa podatkowa go nie definiuje. Do wywłaszczenia skarżących doszło na podstawie przepisów specustawy drogowej, więc w oparciu o nie należy identyfikować termin "były właściciel wywłaszczonej nieruchomości". Jednak ustawa ta nie definiuje pojęcia "wywłaszczenie" i nie posługuje się nim. Natomiast istotne znaczenie przypisuje dacie, z którą decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej staje się wykonalna, gdyż od tej daty zakreślony jest termin wydania nieruchomości. Stosownie do wcześniej przytaczanych przepisów decyzja ta staje się wykonalna kiedy staje się ostateczna, albo kiedy zostanie nadany jej rygor natychmiastowej wykonalności. Wykonalność decyzji skutkuje koniecznością wydania nieruchomości przez dotychczasowego jej właściciela. W przypadku wydania nieruchomości na skutek rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji, jej właściciel nie przestaje być jej właścicielem. Własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego nieruchomość staje się bowiem od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zyskuje przymiot ostateczności. Zatem co do zasady status byłego właściciela jest nabywany dopiero w tej dacie, chociaż skutek wykonalności decyzji jest taki sam w każdym z omawianych przypadków. Następuje bowiem utrata dotychczasowej nieruchomości i konieczność przeniesienia się do innej nieruchomości, którą zazwyczaj trzeba zakupić. Jako oczywiście racjonalne należy ocenić postepowanie każdego kto dąży do uczynienia tego w takim czasie, by zapewnić sobie ciągłość funkcjonowania co najmniej w warunkach dotychczasowych. Nie zawsze może to nastąpić w czasie zbieżnym z uzyskaniem ostateczności przez decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, co wynika chociażby z przyjętych regulacji prawnych (wcześniej omówionych), a nie tylko np. z opieszałości w działaniu osób pozbawionych nieruchomości.
Wyrok NSA z dnia 6 września 2023 r., III FSK 2443/21
Standard: 86887 (pełna treść orzeczenia)
Nie znajduje uzasadnienia przyjęcie, że art. 9 pkt 3 lit. a u.p.c.c. uzależnia możliwość skorzystania ze zwolnienia od daty otrzymania odszkodowania. Nie ulega natomiast wątpliwości, że przepis ten zakreśla końcowy termin, do którego omawiane zwolnienie może być zastosowane – nabycie musi nastąpić w ciągu 5 lat od daty otrzymania odszkodowania (zapłaty).
Jakiekolwiek opóźnienia w przyznaniu odszkodowania nie są przeszkodą do pozbawienia strony własności nieruchomości, stwarzając tym samym niekorzystną dla niej sytuację.
Nabywcą, o którym mowa w art. 9 pkt 3 lit. a u.p.c.c. jest były właściciel nieruchomości wywłaszczonej. Status "byłego właściciela nieruchomości wywłaszczonej" na podstawie przepisów u.i.d.p., podatnik uzyskuje z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna (art. 12 ust. 4 ustawy z dnia10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowywania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1496 ze zm.; dalej: "u.i.d.p."). Nie jest natomiast, zdaniem Sądu, niezbędne aby w chwili nabywania nieruchomości miał on przyznane odszkodowanie i to właśnie ze względu na szczególne regulacje dotyczące wywłaszczenia zawarte w specustawie.
Wywłaszczenie uregulowane w u.i.p.c. polega na pozbawieniu, w drodze decyzji, m. in. prawa własności i dokonuje się go dla realizacji celu publicznego, jakim jest budowa infrastruktury drogowej. Cele publiczne to takie, których realizacja służy ogółowi i jest przeznaczona do zaspokojenia potrzeb powszechnych. Zatem dla realizacji celów służących ogółowi Skarb Państwa uzyskuje własność nieruchomości odjętej dotychczasowym jej właścicielom. Podkreślenia wymaga, że gdyby nie zdarzenie prawne jakim jest wywłaszczenie na cele publiczne, dotychczasowi właściciele nieruchomości nie byliby niejako "zmuszeni" (w szczególności w sytuacji, gdy wywłaszczenie dotyczy domu mieszkalnego) do nabycia innej nieruchomości. W tej sytuacji ustawodawca umożliwił nabywcom, którzy utracili nieruchomość wskutek wywłaszczenia, skorzystanie ze zwolnienia od podatku od czynności cywilnoprawnej przy nabywaniu przez nich innej nieruchomości.
Nie ulega wątpliwości, że skoro w interpretowanym przepisie jest mowa o byłym właścicielu (użytkowniku wieczystym) nieruchomości wywłaszczonej, to w chwili dokonywania czynności prawnej jaką jest umowa sprzedaży etap wywłaszczenia musi być zakończony. W sytuacji wywłaszczenia na podstawie regulacji zawartych w u.i.d.p. momentem tym jest – zgodnie z jej art. 12 ust. 4 - dzień, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna, nie zaś dzień w którym przyznano byłemu właścicielowi odszkodowanie. Z regulacji zawartych w specustawie wynika, że osobom wywłaszczonym w tym trybie nie ma możliwości przyznania nieruchomości zamiennej
Wyrok WSA z dnia 24 stycznia 2020 r., I SA/Po 867/19
Standard: 86889 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 86890