Skutki zmiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę (art. 913 i 914 k.c.)

Zamiana części albo wszystkich uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na rentę nie skutkuje wygaśnięciem prawa dożywocia, lecz jedynie zmianą jego treści i to pomimo brzmienia art. 913 § 1 i art. 914 k.c., w których ustawodawca wyraźnie stanowi o zamianie prawa dożywocia na rentę, a nie o zmianie prawa dożywocia.

Za przyjęciem powyższego poglądu przemawiają przede wszystkim argumenty natury słusznościowej mające na celu wzmocnienie ochrony dożywotnika. W ocenie Sądu Najwyższego stosowanie przepisów art. 913 i 914 k.c. nie powinno bowiem prowadzić do osłabienia tej ochrony, co miałoby miejsce przy przyjęciu poglądu, że zamiana całości lub części prawa dożywocia na rentę powoduje wygaśnięcie prawa dożywocia w całości albo w odpowiednim zakresie. W takim bowiem przypadku prawo do renty powstałe w wyniku zamiany dożywocia nie podlegałoby szczególnej ochronie o jakiej mowa w art. 1000 § 3 k.p.c.

Za poglądem tym przemawia również wykładnia systemowa i funkcjonalna. W świetle art. 908 § 1 k.c. dopuszczalne jest nałożenie w umowie o dożywocie na nabywcę nieruchomości obowiązku spełniania pieniężnych lub niepieniężnych świadczeń okresowych. Oznacza to, że prawo dożywocia może treściowo obejmować uprawnienie do żądania spełniania okresowych świadczeń pieniężnych.

19. Ponadto powyższy pogląd znajduje pośrednio potwierdzenie w treści przepisów regulujących postępowanie zabezpieczające w Kodeksie postępowania cywilnego. Artykuł 753 § 2 k.p.c. w jego brzmieniu obowiązującym od  1 października 1990 roku do 5 lutego 2005 roku odnosił się do zabezpieczenia roszczeń o zamianę uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę. Natomiast w art. 753[1] § 1 pkt 1 k.p.c. obowiązującym od 5 lutego 2005 roku ustawodawca uregulował już w sposób szczególny zabezpieczenie roszczenia o zmianę uprawnień objętych treścią dożywocia na dożywotnią rentę.

W związku z powyższym w ocenie Sądu Najwyższego renta zasądzana na podstawie art. 913 § 1 lub art. 914 k.c. jest elementem istniejącego prawa dożywocia. Stąd też wyrok o zamianie prawa dożywocia na dożywotnią rentę nie stanowi podstawy do wykreślenia z działu III księgi wieczystej prawa dożywocia, ponieważ zamiana na rentę części albo całości uprawnień składających się na dożywocie nie powoduje wygaśnięcia tego prawa, a jedynie zmianę treści prawa dożywocia.

Postanowienie SN z dnia 2 lipca 2024 r., III CZP 4/24

Standard: 86232 (pełna treść orzeczenia)